Do tính cách đọc thơ hoàn toàn chủ quan như đã nói ở trên, xin bạn đừng xem đây như một thiên khảo cứu hay một bộ sưu tập về thi ca Việt-nam. Tôi đọc bằng cảm xúc, không đọc bằng kiến thức. Nếu những lời bàn nào đó của tôi đối với một bài thơ mà không đúng ý tác giả thì chẳng có nghĩa rằng tôi hiểu sai đâu, mà chỉ vì tôi đọc thơ tác giả đó bằng cái hồn, cái giọng, cái cảm xúc của tôi đấy thôi. Xin đừng càm ràm, phiền trách. (Vả chăng, này các thi nhân, các bạn có thể nào chỉ tôi làm thơ cách sao mà không bị người khác hiểu sai ý không?) (trích LỜI THƯA của Vĩnh Hảo viết cho các trang "Đọc thơ")
Ðức Phổ
Ở bất kỳ thể thơ nào, từ lục bát, ngũ ngôn, lục ngôn, thất ngôn, thơ mới, thơ tự do, thơ cách tân... anh cũng hay cả. Anh như một "chiến sĩ thơ" tinh nhuệ, sử dụng vũ khí nào cũng thấy vừa tay, thoải mái. Tùy theo hứng cảm mà chọn lấy thể loại cho mình. Ðúng hơn, cảm hứng đã tự chọn lấy thể loại, bút pháp cho một người điêu luyện như anh, kết tinh những bài thơ rất "thần".
Hãy đọc thử một bài lục bát, với lối ngắt chữ, ngắt câu lạ (nay đã thành phổ biến trong làng thơ Việt-nam):
Lục Bát Tình Mưa
đường mưa
ngắn
bỗng nhiên, dài
bước chân
vui
lạc, bên ngoài nhân gian.
mắt
nhòa, ướt đẫm
dung nhan
mưa
xanh khung cửa
thơm, hồn tóc mai.
mượn
em, mấy ngón tay dài
vói
qua thiên đỉnh
ngoắc, đài trang xưa.
tình, vừa đậu
nhánh
sông mưa
đã
nghe, bèo bọt
mấy mùa. Nỗi riêng...
Và đọc thử một bài thơ tự do, không vần, nhưng đầy nhạc điệu:
Thủy Chung
Không một tiếng động
trong đêm khẽ khàng
ong mật
rót nhau tình tự
lời say đắm.
Sôi bung
bầu ngực hoang đường.
Chỉ còn nụ cười
khô
khốc đá
mắt sáng pha lê
nhìn như thể chưa một lần
nhận diện.
Tình yêu ơi
dậy thì.
Sự im lặng không miêu tả
chấp nhận
khước từ
Con rối đời người
lăn quay
trượt dốc
nằm yên
ngỡ ngàng bờ bến.
Bên em
dậy thơ trăm nhánh thiên thần.
Bên em
ngày không hiện hữu
dẫu ánh hồng rực rỡ
hào quang
từ trái tim người.
Hâm nhau chút nguội
lạnh, từ tiền kiếp
ngược xuôi.
Bên em
và, xa nhau
giữa lưng chừng
cách trở
mỏi mong mòn mắt
muối mặn gừng cay
xác quyết lòng sâu, cạn.
Chỉ còn nụ cười
vỡ đêm tĩnh vật
cơn say chập chờn, men
nồng hương
giật lùi ký ức
về buổi thiếu thời.
Câu lục bát
hổ ngươi tiếng trống tan trường.
Ðời nuôi ta nuôi em
lớn khôn
theo từng hạt giống
cánh đồng em bao lần
đổi chủ
con đò em bao lần
sang sông
ta, gốc đa xưa mọc tình cổ thụ.
Tình yêu ơi!
Cuối Tuần
tuần người như nhánh sông
chia thành nhiều đoạn
dăm ngày cuốc bẫm cày sâu
còn có đôi ngày nhàn hạ
người người dung dăng dạo phố
lắm kẻ vui say hội hè
một mình ta vô tích sự
cuối tuần chỉ biết nhớ em.
Vẫn nền thơ cũ, nhưng lối chấm câu làm cho dòng trôi của thơ đổi lạ.
Ðêm, Rượu
Trên Ðèo Hải Vân
Mây trên đèo thơm tóc cố nhân
ngồi ngó suông trời biển thật gần
một thoáng mơ phai. Chiều lãng bạt
thần hồn. Phút chốc bỗng quan san.
Ly xứ. Trăm đèo thương một bóng
sông xưa bến cũ có ngùi trông
buồn lửng. Cũng đành theo cánh vạc
đêm không quán lữ. Chẳng bận lòng.
Bước chân xô lệch đời nghiêng ngã
vẫn nặng lòng son. Một nỗi nhà
mấy thủa mờ mây trèo đỉnh nhạn
trăm con dốc ngược cũng không màng.
Ngó về quê cũ thương đồng bạn
mấy hạt chiêm, mùa bỗng xót xa
mẹ. Gót chân mòn bên gốc rạ
lòng sờn áo bạc. Mấy can qua.
Cố lý. Âm vang nghìn dâu bể
một thân khách lữ buồn vương vương
mai kia đất trải giùm manh chiếu
hồn dựa đêm dài mơ cố hương.
Ðèo vắng. Mây buồn không muốn trôi
ngựa cuồng chân. Hí lộng xé trời
tưởng vịn được đời qua cốc rượu
đâu ngờ men chỉ trắng như vôi.
Nhịp, ý, quấn quít nhau, trôi êm trong dòng thơ mới:
Trang Ðời, Trang Thơ
đêm lạ hoắc, bước chân mềm đá cuội
ngõ hồn ơi, xưa cũ đã buồn mưa
sầu dửng dựng để bốn mùa lá vữa
mảnh chăn đơn không đủ ấm trang đời.
xa lắc xa lơ sách vở, thiếu thời
trăng cổ độ soi đọt dừa, im bóng
con đò xoải cánh buồm chao ngọn sóng
bờ tre nghiêng lả lọng tóc ơ hờ.
chiều nồm lay bắp trổ, nếp dâng cờ
thương hoa bưởi, thơm lòng non dạ mới
đường đi học tung tăng diều, sáo thổi
xóm bên sông tóc gái thả xanh trời.
hôm vui tay lần dở một trang đời
đọc, "sách vở ích gì cho buổi ấy"
bạn bè tôi có lắm thằng táy máy
bèn hè nhau xung trận buổi xuân thì.
mỗi bến bờ, cùng mỗi bước chân đi
thơ linh hiển dắt đời bay lồng lộng
sóng cả, đèo cao, không là viễn mộng
dang tay ôm, thơ bỗng ấm san hà...
đời trôi mau như vạt nắng chiều tà
chưa kịp viết đã trang đầy, giấy chật!
Chưa hết, những bài thất ngôn, vần điệu nhịp nhàng giữ dấu ngàn năm trước, mà bước những bước mạnh mẽ, phăng phăng... Giọng thơ anh có vẻ như bị ngập tràn bởi tình và ý. Ðọc, giống như lên thuyền, đặt chân lên là bắt đầu bị trôi lướt theo.
Cuối Mùa
cuối hạ gió trôi màu nắng rát
sông trườn lên bãi ngắm mông mênh
thương ơi, lòng trải trơ gan mật
máu bật cuồng tim, máu cạn dòng.
trưa nằm phơi sóng khô mắt lệ
ráo hoảnh, đời, không một dấu mây
người xa đầu ải, xa đầu ải
núi lạc sông rồi, ta lạc quê.
gọi mãi tên người khan giọng nói
thôi đành chén rượu nén sầu rơi
dỗ đêm, đừng vội chi trời sáng
chạm mặt, đau thêm phút gượng cười.
bày cuộc vui quanh trò chơi cũ
mặc tình thiên hạ mấy chen đua
tuổi xanh, xưa, nhuốm màu sương bạc
lâm lụy thân danh cũng cuối mùa.
mà nghe gió mây chừng chưa tỏ
ngành ngọn nào xui buổi tan đàn
mốt mai chim ngộ bay về núi
sử tình chép nữa, có nên trang...
Sầu Rọi
Xuống Chân Ðời
đêm chật chội gió luồn ngõ vách
rùng mình, da diết lạnh chen vai
bên sông đò hụt nằm trơ bãi
buồn tênh, con sóng liếm eo bờ.
ngõ vắng, đèn khuya chao chiếc bóng
lung linh, sầu rọi xuống chân đời
quyết mở then hồn, thôi cài dậu
thử người hò hẹn, dám sang không (?)
đường xa ải vắng kêu không thấu
khản cổ mòn hơi, lòng chẳng mòn
khuyết trăng chỉ ngại người sương tuyết
vai lệch xô nghiêng gánh, nửa đường.
mộng đứng chông chênh không đậu được
bến tình, bão dữ cuốn phăng neo
giữa khuya hồn dậy trăm con nước
về hùa, cơn lụt bỗng hùa theo.
có phải khóc không mà mắt ướt
khi đời ráo hoảnh bóng trăng soi
sầu chở đầy khoang, sầu dựng ngược
ngỡ ngàng, bờm giục ngựa về xuôi.
Thơ 6 chữ trong bài kế tiếp thì cô đọng cả một trời tình tha thiết. Tình yêu nơi đây, như một thúc giục, một mời gọi không ngăn, đẩy xô thi nhân xông tới bằng giọng thơ lúc ngậm ngùi, đắn đo, lúc quyết liệt, hăm hở... Ở đây, nơi bài thơ này, tôi nghĩ là chẳng cần cách tân cách tiếc gì, thơ vẫn cứ mới, cứ lạ, cứ tuyệt đẹp như thường:
Chờ Sáng
có những đường đi không đến
mỏi trông con mắt mòn đuôi
cơn lạnh ghé qua chao nến
tình nồng rót mãi không vơi.
gió đêm khều lơi giấc ngủ
mộng tràn, ướt vạt chăn đơn
lá lay, bạt hồn du thủ
một đời du thực, không hơn...
rọi tình qua khe hồn dựng
buồm tim đoạn đứt dây lèo
thời khắc hốt nhiên chết sững
tội tình chiếc bóng cheo leo (!)
rượu chuốc chong đêm chờ sáng
mời say đon đả, chưa từng
lỡ mai cuộc nồng đã mãn
còn màng chi chuyện phế, hưng (?)
bên hiên lao xao ngàn lá
mơ mòng dáng lụa xanh xưa
người chờ trải trơ vàng đá
trăm năm, vui được mấy mùa (?)
quyết đi. Cần chi hẹn sáng
tối trời. Vịn bóng trăng sao
hãy mở toang hồn ốc đảo
tìm nhau vầy cuộc đá vàng.
Và như thế, Ðức Phổ tiếp tục đi tới. Thỉnh thoảng, anh đột phá, sục tìm cái mới cho giòng thơ mình được khoáng đạt, mênh mông hơn. Nhưng tôi nghĩ, không phải anh thành công ở sự sục tìm hay khai phá, mà ở chỗ biết tuân theo vận hành tự nhiên của ý thơ của mình. Cảm xúc đẩy anh đi thế nào, anh đi thế nấy. Nhờ sự phong phú và tinh thuần trong kỹ thuật, anh có nhiều chọn lựa để mở cánh cửa nào cho cảm xúc trôi đi. Anh còn tiến xa nhiều nữa, và chúng ta vẫn còn có cơ hội để chờ đọc thêm thơ anh.