Nhất Hạnh       (10.2002)   Ông là một thiên tài văn chương hiếm hoi của Phật giáo. Rất tiếc cho văn học, ông không đam mê văn chương; và rất hay cho Phật giáo, ông đam mê thiền. Dù rằng những đóng góp của ông về văn học rất đáng kể, nhưng dường như đã bị mờ nhạt bởi các thành tựu to lớn của ông đối với Phật giáo. Vì vậy người ta nhắc đến ông thì thường nhắc đến vai trò của một thiền sư, một tu sĩ Phật giáo nổi tiếng, hơn là một thi nhân, một văn sĩ. Các tác phẩm của ông, đầy tính văn học, lại được thưởng thức như những tác phẩm thiền học, Phật học. Có lẽ chỉ vì trong hướng sáng tác, ông không giống như những thi nhân khác của Phật giáo: người ta đem thiền vào thơ; ông đem thơ vào thiền. Thơ đối với ông, chỉ là phương tiện. Dù thế, phương tiện của một tài năng thiên phú, thể hiện trong chủ đích nào, cũng ghi lại những dấu tích trác tuyệt.  Cho nên, thưởng thức thơ ông thì hãy tạm quên vai trò thiền sư, hay vai trò một nhà văn hóa, một nhà đạo đức mô phạm. Cũng nên lưu ý rằng một nhà thơ xuất gia từ thuở bé trong cửa chùa như Nhất Hạnh, thấm nhuần các thi kệ, minh, từ, phú, các thể loại văn thơ biền ngẫu, mà thi cú vốn được sắp đặt chặt chẽ trong khuôn thước của âm, vận, điệu, luật… thì trong sáng tác dễ men theo lối mòn của những kiểu mẫu đã định hình từ ngàn xưa; nhưng không, thơ Nhất Hạnh rất mới, và có thể nói ông là một trong những người tiên phong của thơ tự do, phá tung tất cả các niêm luật, gần như một mình một cõi, từ nửa thế kỷ trước, thung dung mở rộng cánh cửa của nền thi ca Việt Nam. Quen nếp thơ vần điệu, thi nhân và những người đọc thơ khó mà đón nhận thể thơ tự do này. Đã có nhiều người làm thơ tự do, từ năm mươi qua, nhưng rất hiếm người thành công. Thơ Nhất Hạnh đầy ắp ý tưởng, hình tượng, âm thanh và sắc màu; tứ thơ lồng lộng mênh mang, tự nhiên như sự chuyển động của gió, của nước, tự nhiên như hơi thở của một thiền gia. Nhưng, như đã nói ở trước, hãy quên vai trò thiền sư của ông, hãy đọc ông như đọc một thi sĩ. Ðây, thơ Nhất Hạnh:   Bướm bay vườn cải hoa vàng mười năm vườn xưa xanh tốt hai mươi năm nắng dọi lều tranh mẹ tôi gọi tôi về bên bếp nước rửa chân hơ tay trên bếp lửa hồng đợi cơm chiều khi màn đêm buông xuống tôi không bao giờ khôn lớn kể gì mười năm, hai mươi năm, ba mươi năm mới hôm qua đây, tôi thấy bướm bay từng đàn rộn rã trong khu vườn cải hoa vàng mẹ và em còn đó gió chiều như hơi thở mơ gì một mảnh tương lai xa xôi? gió mang tiếng ca, ngày ra đi em dặn: "nếu ngày về không thấy khung trời đổ nát, thì tìm tôi trong tận đáy hồn anh" tôi đã về (có tiếng hát) trong bàn tay trên liếp cửa hỏi rằng: "có tôi hôm nay đây tôi giúp được gì?" gió thì thầm: em nên hát ca bởi vì hiện hữu nhiệm mầu hãy là đóa hoa, hãy là nụ cười hạnh phúc có bao giờ được dựng xây bằng vôi với gạch?   hãy thôi là nguồn đau khổ cho nhau tôi tìm em (như đêm giông tố loạn cuồng rừng sâu đêm tối những cành cây sờ soạng đợi ánh chớp loè ngắn ngủi thấy cần được hiện hữu bên nhau, tìm nhau) em hãy là đóa hoa đứng yên bên hàng giậu, hãy là nụ cười, một phần của hiện hữu nhiệm mầu tôi đứng đây chúng ta không cần khởi hành quê hương chúng tôi đẹp như quê hương của tuổi thơ xin đừng ai xâm phạm tôi vẫn còn hát ca đầu còn gối trên Thánh kinh, sáng nay tôi nghe xôn xao trong nắng mai vũ trụ đang được những con ong vàng siêng năng bắt đầu khởi công tạo dựng chương trình xây dựng ngàn đời nhưng công trình, em xem, đã được ngàn đời hoàn tất bánh xe mầu nhiệm chuyển hoài đưa chúng ta đi tới nắm lấy tay tôi em sẽ thấy chúng ta đã cùng có mặt tự ngàn xưa trong hiện hữu nhiệm mầu tóc mẹ tôi còn xanh và dài chấm gót áo em tôi phơi còn phất phơ bay trước giậu nắng sớm mùa thu tôi ở đây chính thực vườn xưa những cây ổi trái chín thơm những lá bàng khô thắm đẹp rụng còn chạy chơi la cà trên sân gạch tiếng hát văng vẳng bên sông những gánh rơm thơm vàng óng ả trăng lên, quây quần trước ngõ vườn cải hoa vàng, chính mắt tôi vừa thấy sáng qua tôi không ngủ mơ đâu ngày hôm nay đẹp lắm thực mà em không về chơi trò bắt tìm nơi quá khứ chúng mình còn đây, hôm nay, và ngày mai nữa đến đây khi khát ta cùng uống ở một giếng nước thơm trong ai nói cho em nghe rằng Thượng Ðế đã bằng lòng cho con người khổ đau đứng dậy hợp tác cùng Người? chúng ta đã từng nắm tay nhau từ muôn kiếp vạn kiếp khổ đau vì không tự biết là lá là hoa em hát ca đi, bông cúc cười theo em bên hàng giậu đừng bắt chúng tôi nhúng hai tay vào vôi cát những ngôi sao trời không bao giờ xây ngục thất cho chính mình để cho chúng tôi hát ca, để cho chúng tôi là những đóa hoa, chúng tôi đang ở trong cuộc đời mắt chúng tôi chứng minh cho điều ấy bàn tay cũng là hoa, đừng biến bàn tay em tôi thành giây chằng thành khớp răng cưa thành móc sắt hiện hữu không kêu gọi tình thương hiện hữu không cần ai phải thương ai nhưng em phải là em, là đóa hoa, là bình minh hát ca không suy tính xin ghi vào đây một tân ước nữa của tất cả chúng ta và xin vẫn nghe lời tôi như nghe suối reo như nhìn trăng sáng em về đưa mẹ về cho tôi thăm   cho tôi hát em nghe để tóc em sẽ dài xanh như tóc mẹ.     Trái ý thức chín rồi tuổi trẻ tôi trái mơ xanh vết răng của em gây thành thương tích nhỏ những chân răng rúng động và nhớ hoài nhớ hoài   nhưng tự thuở yêu em cánh cửa tôi mở rộng trước gió thực tại kêu gào cách mạng trái ý thức chín rồi cánh cửa không thể nào còn khép lại lửa lửa cháy tràn thế kỷ loang lổ núi rừng hoang gió thét ngang tai bão tuyết bên trời oằn oại vết thương mùa đông vết thương mùa đông nằm nhớ lưỡi thép lạnh   bồn chồn - trăn trở nhức nhối thâu đêm. __________   (Những bài thơ sau đây của nhà thơ Nhất Hạnh được Nhiên An trích từ tác phẩm "Thử tìm dấu chân trên cát" của Chân Không - do Nxb. Lá Bối Paris ấn hành. Xin chân thành cám ơn)     Vòng tay nhận thức chuông ngân một đêm dài không ngủ hai bàn chân không, tì tay cửa sổ tôi đợi vườn cây hoa lá hiện hình ánh sáng chưa về nhưng trong lòng đêm thâu tôi biết em còn đó trong lòng đêm thâu hay trong lòng bao la nhận thức tự bao giờ, em vẫn là duyên sở duyên lát nữa bình minh về và em sẽ thấy cả em, cả chân trời hồng và cả mầu trời xanh biếc mêng mang, vời vợi đều hiển hiện trong lòng mắt tôi xanh nghĩa là xanh cho ai hồng nghĩa là hồng cho ai nghiêng mình trên dòng nước trong, em hỏi hiện hữu ca lời duy nhất nhiệm mầu tôi bỗng mỉm cười hồn nhiên trước đêm sâu hồn nhiên trinh bạch tôi biết vì tôi còn đây nên em còn đó và hiện hữu em trở về bừng tỏa nơi nụ cười huyền diệu của đêm nay sải tay, tôi bơi đi bình yên trong dòng suối trong, im lặng tiếng nước thì thầm bên tai êm ái tôi ngửa mặt nhìn trời cao, đầu tôi gối sóng còn kia, đúng rồi, mây trắng trời xanh xao xác lá thu trong rừng cây và ngây ngất hương thơm của cỏ rơm đồng nội kìa ngôi sao khuya đưa lối cho tôi trở về tôi biết là em còn đó, vì tôi còn đây vòng tay nhận thức, vô lượng do tuần, nối liền diệt sinh năng sở và tôi đã thấy trong lòng đêm thâu hay trong lòng bao la nhận thức của em, cũng như của vườn hoa lá tôi đã tự bao giờ vẫn là duyên thân sở duyên diệu hữu ca lời chân không mầu nhiệm đêm thâu còn đang nguyên vẹn âm thanh hình bóng em về tràn đầy nơi hữu thể bởi vì đêm nay tì tay trên cửa sổ và chân không trên nền đất mát tôi còn đây, đang hiện hữu cho em     Người hành khất năm xưa còn ngồi đó từ khoáng, từ khí, từ sương từ tâm linh từ những giới tử du hành giữa các tinh vân đi mau bằng ánh sáng em đã tới đây, đôi mắt xanh tỏa rạng vô thủy và vô chung đã cùng vạch đường đưa lối em sang trên đường đi em bảo em đã trải qua muôn triệu kiếp luân hồi sinh diệt đã từng làm bão lửa trên không đã từng đem thân đo tuổi núi sông làm cỏ, làm cây làm sinh vật đơn tế bào làm đóa hoa diễm tuyệt nhưng đôi mắt em nhìn tôi sáng nay lại chứng minh rằng em chưa bao giờ từng chết nụ cười kia vẫn mời tôi tham dự nữa vào trò chơi đã bày ra từ tiền kiếp trò chơi đi trốn đi tìm hỡi con sâu xanh sáng nay đang uốn mình đo chồi cây chồi non đã mọc suốt mùa hè năm ngoái ai cũng bảo em chỉ mới sinh ra trong mùa xuân năm nay thực ra người đã có mặt từ hồi nào sao mãi tới phút này mới chịu hiện nguyên hình đem theo nụ cười trầm lặng sâu ơi, mỗi hơi thở của tôi làm tuôn ra hàng vạn tinh cầu cái rất lớn kia, ai hay, lại không ngoài cái thân em rất nhỏ ở mỗi chấm trên thân em đã thiết lập muôn ngàn cõi Phật va` mỗi cái đo của em cần đến thời gian từ vô thuỷ đến vô chung người hành khất năm xưa vẫn còn trên Linh Thứu Sơn thản nhiên ngồi nhìn mặt trời huy hoàng đang lặn Gotama ! ô hay, ai bảo rằng Ưu Bát Đa La triệu năm mới có một lần nở tiếng hải triều kia có chiếc tai nào chịu lắng mà không nghe...     Tôi sẽ xin rằng: "tất cả" nếu hỏi rằng: "người muốn bao nhiêu?" tôi sẽ xin rằng: "tất cả" tôi tham lam hơn ngày xưa, tham lam tột độ cả ngài, cả tôi cả người thiên hạ xuôi về, sáng hôm nay, trong duy nhất nhiệm màu ôi những mảnh rời nhau, khổ đau tách ra ngoài đại thể đã từ lâu, ngàn vạn đời chúng tôi tự tìm, sờ soạng trong ngục tù trả giá an vui sáng hôm nay em tôi trở về quỳ dưới Phật đài mắt đầm đìa lệ ôi những linh hồn đi tìm bến đỗ (hình bóng của tôi xưa phiêu lưu ngàn năm, một hôm sầu khổ khao khát bến bờ) hãy để yên cho em quì lâu trên điện Phật cho lệ em thầm lặng chảy cho lệ em mặc sức tràn trề hãy để yên cho em quì lâu thêm nữa đủ thì giờ cho nước mắt ráo khô bởi vì người ơi, một sáng mai kia tôi sẽ đến châm lửa vào túp lều nhỏ của em ven đồi túp lều duy nhất còn lại của đời em cho lửa cháy lên cao cho tan hoang tất cả cho chỗ nương tựa cuối cùng tan rã cũng như chiếc bè tan rã giữa đại dương để vỏ cứng hồn em, trong hỗn độn nhiệm mầu sẽ vỡ toang, tràn trề ánh sáng tôi sẽ gặp em, bên ánh lửa hồng cháy rực của túp lều tôi nhìn em và khi cầm tay em, tôi hỏi rằng: "em muốn bao nhiêu: em sẽ cười và sẽ xin rằng "tất cả"     Ảo hóa mí mắt chân trời mỏi đầu núi nghiêng nghiêng tìm gối tựa đêm về thơm giấc cỏ hoa ảo hóa bàn tay gió dậy ngân hà nến ngọc lung linh khung cửa lưng đồi bỏ ngõ sao băng vụt cháy lời kinh vạn kiếp xoay quanh vòng mộng mị đêm nay chợt thấy chân hình     Uyên nguyên Himalaya là dãy núi nào? trong tôi có một ngọn hùng phong đỉnh vươn cao trời mây khói hãy đến cùng tôi dưới chân hùng phong không tên gọi ngồi trên những tảng đá xanh không tuổi lặng nhìn thời gian se từng sợi tơ óng sông Cửu long chảy nơi đâu trong tôi có một trường giang cuồn cuộn không biết đã bắt đầu tự chốn thâm sơn nào ngày đêm nước bạc phăng phăng cuốn về nơi vô định hãy cùng tôi tới thả thuyền trên dòng hung mãnh để cùng tìm về chung đích của vũ trụ bao la Andromaque là tên của đám mây sao nào trong tôi có một tinh hà chuyển vận âm thầm muôn triệu tinh cầu sáng chói hãy cùng tôi bay rách lưới không gian đường mây mở lối tiếng đập cánh của anh sẽ gây chấn động tới mỗi vì sao xa Homosapiens là tên giống sinh vật nào trong tôi có một chú bé một tay vén màn đêm, một tay cầm bông hoa mặt trời làm đuốc hai mắt bé là hai vì sao tóc bé bay cuồn cuộn như mây trên khu rừng già giông bão hãy cùng tôi tới hỏi bé tìm chi và đang đi đâu đâu là uyên nguyên, đâu là quy xứ đường về có những ngả nào ô hay bé chỉ mỉm cười bông hoa trên tay bé bỗng trở thành một mặt trời đỏ chói rồi bé một mình đi tới những vì sao.     Pháp giới thực ấn xin đừng nghe lời thi sĩ trong tách cà phê sáng nay của anh có một giọt lệ xin đừng nghe lời tôi trong tách cà phê sáng nay của anh có một giọt máu bạn ơi xin đừng la mắng tôi tôi không thể nào nuốt trôi được chất loãng này không khí trong buồng phổi tôi sáng nay đã trở nên đông đặc chàng nói hãy cho chàng khóc bằng mắt anh bởi vì chàng không còn mắt chàng nói hãy cho chàng đi bằng hai chân anh bởi vì chàng không còn chân và với bàn tay tôi đây tôi đang sờ vào ác mộng các anh chàng nói chàng đã được giải phóng rồi giải phóng là để cho người còn lại bàn tay tôi úp xuống mặt bàn vũ trụ trầm ngâm biển lớn vẫn chưa hề nguôi cơn thổn thức và năm đỉnh núi cao giữ nguyên thế hồng hoang trời đất tinh tú trên cao đêm đêm ngân hà một giải bí mật ngàn đời chưa hề hé mở bàn tay tôi nằm úp mặt bàn vững chãi giữ chặt Tề Thiên không cho vùng dậy không, bàn tay tôi sẽ không bao giờ lật ngửa ra trên mặt bàn như một vỏ sò ngả nghiêng dạt trôi vào bãi biển như một thân hình ngã lăn cù khi trúng đạn để cho núi sông ngã đổ để cho tinh tú tắt ngấm nền trời để cho đại dương bặt tiếng thủ thỉ muôn đời bàn tay tôi vẫn còn úp xuống mặt bàn và năm đỉnh núi cao vẫn còn hiên ngang thống trị bí mật ngàn đời chưa hé nhưng sao trăng đêm rằm còn đương thì thầm nói chuyện bàn tay tôi còn úp mặt bàn đợi phút linh về lật ngược thế thăng bằng trời đất bàn tay dáng núi bàn tay.     Kiến trúc chân như đừng la mắng những con chim bé nhỏ vì tiếng hát ca cần thiết cho cuộc đời đừng ghét bỏ thân thể em vi` đó là đền thờ linh thiêng của linh hồn nhân loại mắt trong của em là minh châu ngời sáng, chứa đựng bóng hình tam thiên thế giới và tai em có quyền hạn tối cao với tiếng chim với hải triều sớm tối với Beethoven, với Bach, với Chopin với tiếng khóc trẻ thơ với giọng ru an lành và bàn tay em là những bông hoa thương yêu ngàn đời không cần ai hái (những bông hoa còn bừng nở nhiệm mầu làm diễm lệ cả khu vườn nhân loại) và vừng trán em là bình minh sáng nhất của cảc bình minh đừng phá hoại kiến trúc chân như bông lúa, nội cỏ, hương đêm đều đã cất lên tiếng bảo vệ hòa bình tôi biết một viên đạn đồng có thể bay đến ghim vào trái tim con sơn ca sáng nay trên cành xuân đương ngợi ca cuộc đời tha thiết nhưng bông lúa, hương đêm nội cỏ rồi ngàn sao, vừng nguyệt bằng tất cả sắc mầu, âm thanh, bóng hình cương quyết cùng chúng tôi nguyện bảo vệ em!     Đại trượng phu cửa tùng đôi cánh khép một mũi tên sáng loáng lìa dây cung lao vút tới mặt trời nổ tung đầy sân hoa cam rụng phảng phất bóng vô cùng.

 

 

 

 

 

 

Trở về mục Đọc Thơ