Do tính cách đọc thơ hoàn toàn chủ quan như đã nói ở trên, xin bạn đừng xem đây như một thiên khảo cứu hay một bộ sưu tập về thi ca Việt-nam. Tôi đọc bằng cảm xúc, không đọc bằng kiến thức. Nếu những lời bàn nào đó của tôi đối với một bài thơ mà không đúng ý tác giả thì chẳng có nghĩa rằng tôi hiểu sai đâu, mà chỉ vì tôi đọc thơ tác giả đó bằng cái hồn, cái giọng, cái cảm xúc của tôi đấy thôi. Xin đừng càm ràm, phiền trách. (Vả chăng, này các thi nhân, các bạn có thể nào chỉ tôi làm thơ cách sao mà không bị người khác hiểu sai ý không?) (trích LỜI THƯA của Vĩnh Hảo viết cho các trang "Đọc thơ")         Tô Thùy Yên         Thơ ông bài nào cũng dài. Có vẻ là những trường ca của một con người thao thức, băn khoăn, luôn tìm kiếm ý nghĩa của cuộc tồn sinh, lấy ngôn ngữ làm phương tiện đào xới, khai phá, những mong cảm thấu được gì trong cái mênh mang của đất trời.   Ðây là bài ngắn nhất trong số những bài thơ được phổ biến từ trước năm 1975:     Góa phụ   Con chim nhào chết khô trên cửa, Cửa đóng tự ngàn năm bặt âm, Như đạo bùa thiêng yểm cổ mộ, Sao người khai giải chưa về thăm?   Em chạy tìm anh ngoài cõi gió Lửa oan khốc giỡn cười ghê hồn, Tiếng kêu đá lở long thiên cổ, Cát loạn muôn trùng xóa dấu chân   Em độc thoại lời kinh ánh xanh, Trăng lu, khuya mỏi, nén nhang tàn Chó tru thăm thẳm ngây thiên địa Maí ngói nghiêng triền trái rụng lăn.   Ngọn đèn hư ảo chong linh vị Thắp trắng thời gian mái tóc em Tim đập duỗi ngoài thân nỗi lạnh Hồn xa con đóm lạc sâu đêm.   Cỏ cây sống chết há ta thán Em khóc hoài chi lẽ diệt sinh? Thảng như con ngựa già vô dụng Chủ bỏ ngoài trăng đứng một mình.   Thơ ông đầy triết lý. Không hiểu triết thì khó lòng cảm nhận được thơ ông. Giọng thơ mạnh mẽ mà đầy ẩn dụ, dẫn người đọc vào một thế giới thâm u, bí hiểm. Ðọc thơ ông phải nhạy bén bắt ngay được cái tứ, cái thâm nghĩa đàng sau những bóng hình, nếu không bắt được thì phải đọc đi đọc lại, mà đọc đi đọc lại thì e không thể trực tiếp bắt được cái thần nguyên thủy của thơ.   Nhưng đến bài sau này--có lẽ sáng tác sau khi ra tù--thì lời thơ, giọng thơ, bỗng trong sáng, quang đãng hơn, và cao đẹp một cách hùng tráng lạ thường. Một người bạn chép tặng tôi, chỉ ghi là của Tô Thùy Yên chứ không biết xuất xứ từ đâu. Chẳng rõ qua sự sao chép của một cá nhân như vậy có sai sót chỗ nào không. Ðây, bài thơ hiếm hoi của một Tô Thùy Yên ngày trở về:     Ta về   Ta về một bóng trên đường lớn Thơ chẳng ai đề vạt áo phai Sao bỗng nghe đau mềm phế phủ Mười năm đá cũng ngậm ngùi thay   Vĩnh biệt ta mười năm chết dấp Chốn rừng thiêng ỉm tiếng nghìn thu Mười năm mặt sạm soi khe nước Ta hóa thân thành vượn cổ sơ   Ta về qua những truông cùng phá Nếp trán nhăn đùa ngọn gió may Ta ngẩn ngơ trông trời đất cũ Nghe tàn cát bụi tháng năm bay   Chỉ có thế trời câm đất nín Ðời im lìm đóng ván xanh xao Mười năm thế giới già trông thấy Ðất bạc màu đi đất bạc màu   Ta về như bóng chim qua trễ Cho vội vàng thêm gió cuối mùa Ai đứng trông vời mây nước đó Ngàn năm râu tóc bạc phơ phơ   Một đời được mấy điều mong ước Núi lở sông bồi đã mấy khi Lịch sử ngơi đi nhiều tiếng động Mười năm cổ lục đã ai ghi?   Ta về cúi mái đầu sương điểm Nghe nặng từ tâm lượng đất trời Cảm ơn hoa đã vì ta nở Thế giới vui từ mỗi lẻ loi.   Tưởng tượng nhà nhà đang mở cửa Làng ta ngựa đá đã qua sông Người đi như cá theo con nước Trống ngũ liên nôn nả gióng mừng   Ta về như lá rơi về cội Bếp lửa nhân quần ấm tối nay Chút rượu hồng đây xin rưới uống Giải oan cho cuộc biển dâu này   Ta khóc trả ơn đời máu chảy Ruột mềm như đá dưới chân ta Mười năm chớp bể mưa nguồn đó Người thức mong buồn tận cõi xa   Ta về như hạt sương trên cỏ Kết tụ sầu nhân thế chuyển đời Bé bỏng thì cũng sinh, dị, diệt Tội tình chi lắm nữa người ơi   Quán dốc hơi thu lùa nỗi nhớ Mười năm người tỏ mặt nhau đây Nước non ngàn dặm bèo mây hỡi Ðành uống lưng thôi bát nước mời   Ta về như sợi tơ trời trắng Chấp chới trôi buồn với nắng hanh Ai gọi ai đi ngoài cõi vắng Dừng chân nghe quặn thắt tâm can.   Lời thề buổi ấy còn mang nặng Nên mắc tình đời cởi chẳng ra Ta nhớ người xa ngoài cõi nhớ Mười năm ta vẫn cứ là ta   Ta về như tứ thơ xiêu tán Trong cõi hoang đường trắng lãng quên Nhà cũ mừng còn nguyên mái, vách Nhện giăng, khói ám, mối xông nền   Mọi thứ không còn ngăn nắp cũ Nhà thương-khó quá sống thờ ơ Giậu nghiêng, cổng đổ, thềm um cỏ Khách cũ không còn khách mới thưa   Ta về khai giải bùa thiêng yểm Thức dậy đi nào gỗ đá ơi Hãy kể lại mười năm chuyện cũ Một lần kể lại để rồi thôi   Chiều nay ta sẽ đi thơ thẩn Thăm hỏi từng cây những nỗi nhà Hoa bưởi, hoa tầm xuân có nở? Mười năm, cây có nhớ người xa?   Ta về như đứa con phung phá Khánh kiệt đời trong cuộc bể dâu Mười năm, con đã già trông thấy Huống mẹ cha đèn sắp cạn dầu   Con gẫm lại đời con thất bát Hứa trăm điều một chẳng làm nên Ðời qua lớp lớp tàn hư huyễn Giọt lệ sương thầm khóc biến thiên   Ta về như tiếng kêu đồng vọng Rau mác lên bờ đã trổ bông Cho dẫu ngàn năm em vẫn đứng Chờ anh như biển đã chờ sông   Ta gọi thời gian sau cánh cửa Nỗi mừng giàn giụa mắt ai sâu Ta về như máu ân tình chảy Tự kiếp xưa nào tưởng lạc nhau   Ta về dẫu phải đi chân đất Khắp thế gian này để gặp em Ðau khổ riêng gì nơi gió cát Thềm nhà bụi chuối khóc thâu đêm   Cây bưởi xưa còn nhớ trắng hoa Ðêm chưa khuya quá hỡi trăng tà Tình xưa như tuổi già không ngủ Thức trọn, khuya từng nỗi xót xa   Ta về như giấc mơ thần bí Tuổi nhỏ đi tìm một tối vui Trăng sáng soi hồn ta vết phỏng Trọn đời nỗi nhớ sáng khôn nguôi   Bé ơi, này những vui buồn cũ Hãy sống đương đầu với lãng quên Con dế vẫn là con dế ấy Hát rong bờ cỏ giọng thân quen   Ta về như nước Tào khê chảy Tinh đẩu mười năm luống nhạt mờ Thân thích những ai giờ đã khuất Cõi đời nghe trống trải hơn xưa   Người chết đưa ta cùng xuống mộ Ðâu còn ai nữa đứng bờ ao Khóc người, ta khóc ta rơi rụng Tuổi hạc ôi ngày một một hao   Ta về như bóng ma hờn tủi Lục lại thời gian kiếm chính mình Ta nhặt mà thương từng phế liệu Như từng hài cốt sắp vô danh   Ngồi đây nền cũ nhà hương hỏa Ðọc lại bài thơ thuở thiếu thời Ai đó trong hồn ta thổn thức Vầng trăng còn tiếc cuộc rong chơi   Ta về như hạc vàng thương nhớ Một thuở trần gian bay lướt qua Ta tiếc đời ta sao hữu hạn Ðành không trải hết được lòng ta.   Dàn trải lòng mình qua một bài thơ dài như thế mà vẫn cứ tiếc, cứ đau là đã không còn đủ thời gian để nói hết. Thực ra, ở đời có những người nói thật nhiều mà xem lại thì cũng chẳng nói được bao nhiêu. Ðâu bằng ông, từng câu thơ, từng đoạn thơ ngắn, đã sờ đến nỗi buồn đau vô lượng:   Ta về như sợi tơ trời trắng Chấp chới trôi buồn với nắng hanh Ai gọi ai đi ngoài cõi vắng Dừng chân nghe quặn thắt tâm can. ... Ðau khổ riêng gì nơi gió cát Thềm nhà bụi chuối khóc thâu đêm   Và bốn câu thơ sau này, đã chạm đến cái vô hạn của từ tâm, cái mà con người và thế giới nhỏ nhoi hiện nay đã quên mất:   Ta về cúi mái đầu sương điểm Nghe nặng từ tâm lượng đất trời Cảm ơn hoa đã vì ta nở Thế giới vui từ mỗi lẻ loi.   Lòng thương đã sánh với mênh mông của đất trời. Từ cái hữu hạn nhỏ bé của mỗi cá thể, không chỉ là cá thể con người, mà ngay cả cá thể một cánh hoa, thi nhân cũng đã cảm nhận được mối liên hệ bất phân giữa "ta" và "thế giới". Nỗi đau và niềm vui của con người được xác định qua liên hệ hỗ tương này. Khi từ tâm của mình mở ra vô hạn thì đồng lúc mình cũng cảm nhận được từ tâm vô lượng của tất cả "kẻ khác"; nhờ vậy mới thấy được rằng hoa đã nở vì mình (mà lâu nay do lòng vị kỷ, mình đã không hề biết).   Như vậy chẳng phải là quá đủ rồi sao! Dẫu tuổi đời có tăng gấp đôi, người ta cũng chỉ nói được đến thế là cùng.    Ðọc bài thơ này xong, tôi muốn nhắn nhủ đến Tô Thùy Yên rằng, ông đã trải hết được lòng ông rồi.   ***   Mời đọc thêm một bài thơ dài khác của Tô Thùy Yên. Bài được sáng tác lúc còn ở trong trại tù cải tạo.   THÁNG CHẠP BUỒN   Tết này con vẫn chưa về được, Chân mỏi còn lê nặng kiếp tù Con nghĩ mà đau muôn nỗi nhớ Tám năm bàng bạc những thiên thu... Tám năm những tưởng là vô tận Rồi cũng qua như tiếng rụng rời... Thương nhớ nghe chừng sông biển cạn, Nghe chừng gãy những cánh chim bay. Con đi đã mấy miền Nam Bắc Ðâu cũng là đau đớn giống nòi Con khóc hồn tan thành nước mắt, Lâu rồi trời đất hết ban mai. Tuổi con đã quá thời nghi hoặc Sao vẫn như người đi giữa đêm. Tám năm áo rách bao nhiêu lượt Con vá chồng lên những nỗi niềm. Căn nhà đã có thời gian ngụ Bụi mọt rơi và ngọn gió qua... Thăm thẳm nghìn đêm chong mắt đợi, Ai trầm luân đó đã về chưa ? Con nhớ khu vườn sâu bóng lạnh Mỗi cây làm chứng một thâm tình. Quây quần bên mẹ cha buồn bã Như một phần con đứng lặng thinh. Tám năm con thức ngàn đêm trắng, Mơ sáng ngày mai đời đổi thay, Con nắm tay mình trong bóng tối, Hiểu rằng sống được đã là may. Tám năm con giấu trong tâm tưởng Thanh kiếm giang hồ tuổi thiếu niên Mà đợi ngày mai trời trở giấc Ðem thân làm trận lốc kinh thiên. Tết này con vẫn chưa về được Sông núi còn ngăn những tấm lòng, Nên đành lấy nhớ thương mừng tuổi Cha mẹ già như trúc trổ bông.   * * *   Tết này anh vẫn chưa về được, Chắc hẳn em buồn như cỏ thu, Ngọn gió mùa xưa hiu hắt thổi Dòng đời nghe lạnh những thờ ơ... Tám năm hiu quạnh vang mòn mỏi Những tiếng vang từ mỗi nhịp tim, Những tiếng vang sâu từ cõi chết Qua ngàn lớp cửa nặng nề im. Con sông nước chảy đôi miền nhớ Biền biệt trôi, ngày một một xa, Còn gọi nhau qua từng giấc mộng Bàng hoàng như một cánh chim sa. Ngoài ấy mùa xuân có đến không? Mùa Xuân hoa nở má em hồng, Mùa Xuân áo mới như hy vọng Nắng mật ngời lên ánh mắt trong. Ở đây có lẽ xuân không đến. Rừng núi chưa tan giấc não nề. Thương nhớ tràn như cơn lũ máu Lòng anh đã vỡ những con đê. Lòng anh đau nỗi quê hương mất Ðời bỏ đi chưa hả nhọc nhằn. Có chết cũng thành ma vất vưởng Ðêm về thương nhớ khóc quê hương. Anh nhớ con đường em vẫn đi Cỏ hoa bối rối gọi nhau về, Thời gian có ngủ mê từ đó, Nhan sắc bây giờ có ủ ê? Anh nhớ bao điều tưởng đã quên Tình xưa như nước chảy trăm miền, Tình xưa như hạt cây khô rụng, Từ những mùa xa lá phủ lên. Anh nhớ làm sao mà chẳng nhớ Căn nhà ấm tiếng nói thân thương, Căn nhà như giấc chiêm bao biếc Có ánh trăng và hương dạ lan. Làm sao em chẳng buồn cho được Tám độ mai rơi hết mộng vàng, Mái tóc ủ thời con gái cũ Bây giờ e cũng đã phai hương. Tết này anh vẫn chưa về được Lau sậy già thêm một tuổi xuân. Còn nhớ những ai miền gió cát, Bao giờ mới dứt được trầm luân.   * * *   Tết này cha vẫn chưa về được Chắc hẳn con buồn cạn tuổi thơ, Từ buổi cha đi, nhà tróc nóc Tuổi thơ thôi cũng nhuốm bơ phờ. Từ buổi cha đi đời lặng lẽ Mắt nai héo đỏ nỗi mong chờ, Mỗi lần có khách đi qua ngõ Con bỏ vui đùa đứng ngẩn ngơ. Con sáo trong lòng con đã chết Bé ơi sao bé mãi đi tìm, Con kêu lạc giọng sáo... ơi... sáo Rồi khóc trong chiều muộn nhá nhem. Tám năm mưa gió qua rền rĩ Chim nhỏ không còn vui líu lo, Ngơ ngác tuổi thơ, người lớn sớm Nhìn đâu cũng chỉ thấy bơ vơ. Ðã tám năm rồi con bỏ học Cuộc đời như một bát cơm thiu, Mỗi lần có phải qua trường cũ Con bước nhanh vì sợ bạn kêu. Lần hồi rau cháo mẹ nuôi con Con lớn lên theo vạn nỗi buồn. Mơ ước ngày sau làm tráng sĩ, Mang gươm vào những chốn đau thương. Ngày sau con dựng ngôi nhà lớn, Trồng lại tình thương dọc nẻo đời, Tạc lại con người khôi việt đẹp, Làm nên thế giới mới tinh khôi. Cha thương con biết bao mà kể Ôi mắt nhung reo ánh nỗi niềm, Mái tóc tơ hồng hương nắng hạ, Tuổi thơ mùi sách mới lâng lâng. Xa con cha thấy buồn vô hạn Như mất thêm lần nữa tuổi thơ, Cha tiếc không cùng con sống lại Ngày vui cha vẫn giấu trong mơ. Tết này cha vẫn chưa về được Ðành hẹn cùng con Tết khác thôi, Con nhớ để dành cây pháo cũ Ðể dành một chút tuổi thơ vui. (Tô Thùy Yên - Tuyển Tập Thơ, 2018)

 

 

 

 

 

Trở về mục Đọc Thơ