Thời nay mà c̣n nói đến chữ “hiếu” sẽ có người cho là cổ hủ, lỗi thời. Kỳ thực, đạo hiếu, đạo làm con (1) thời xưa đă bị chê là lỗi thời theo sự xuống trào, mất ảnh hưởng của Việt-Nho từ giữa thế kỷ 19 rồi, không phải đợi đến ngày nay.

Nhưng điểm cốt lơi của hiếu th́ thời nào cũng c̣n giá trị. Có thể người ta dị ứng với chữ “hiếu” thôi, chứ đổi thành “thương,” thành “kính yêu,” th́ không ai phủ nhận. Con cái nào lại chẳng thương, chẳng kính cha mẹ! Vậy, đừng kêu gọi hiếu nữa, mà hăy lấy chất liệu thương yêu, kính trọng đó ra mà tiếp xử với cha mẹ. Làm được như thế th́ đông phương hay tây phương, t́nh cảm của con cái dành cho cha mẹ vẫn luôn là gương đẹp để soi, đồng thời rọi chiếu vào gia đ́nh, xă hội chung quanh.

Chỉ có điều là t́nh cảm kính yêu ấy được bộc lộ như thế nào. Thương, không thể chỉ nói suông bằng lời. Không thể cứ mơ mộng như con nít quấn quưt bên cha mẹ, chỉ cần biết thương là đủ rồi, không cần phải làm bổn phận chi hết (2). Thương không phải là bổn phận, nhưng để biểu lộ t́nh thương th́ phải có hành động. Con cái tây phương hay đông phương khác ǵ nhau đâu: thương cha mẹ th́ phải làm điều ǵ đó để cha mẹ an tâm, hạnh phúc, hănh diện... về sự trưởng thành (từ nhân thể đến nhân cách) của đứa con mà ḿnh sinh ra và nuôi dạy bao năm trường. Ở những xứ sở có quỹ an sinh xă hội dành cho người già, và trẻ nhỏ đă được huấn luyện tính tự lập trước khi đến tuổi thành niên, có thể cha mẹ chẳng đ̣i hỏi ǵ nơi sự chu cấp, phụng dưỡng từ con cái; nhưng trong tâm lư t́nh cảm tự nhiên, cha mẹ nào lại không mong có sự thương yêu, kính trọng, chăm sóc, thậm chí chỉ thăm hỏi từ những đứa con! Thương yêu, chăm sóc ấy là hành động, không phải là chữ nghĩa, ngôn từ suông. Ḷng thương ấy mới có thể gắn kết t́nh cảm thiêng liêng của gia đ́nh, làm chất liệu nền tảng tác động vào xă hội. Xă hội không có t́nh thương là một xă hội rời rạc, phân ră, khó có thể thành tựu được những mục tiêu công ích và lư tưởng chung.

Người hành đạo, dù là đạo nào, đi vào cuộc đời không phải v́ lợi ích bản thân, gia đ́nh, mà trên hết phải v́ lợi ích cho số đông. Có thể có những trường hợp ngoại lệ của một cá nhân bất kính với cha mẹ, không làm nên tích sự ǵ trong gia đ́nh, mà lại thành công ở mặt nào đó ngoài xă hội. Nhưng sự thành công của một người thiếu vắng t́nh thương, thiếu sự tôn kính, biết ơn đối với cha mẹ, th́ thành công ấy cũng chỉ là thành công nhỏ nhoi, tô bồi cho bản ngă và lợi ích cá nhân, không thể nào là một sự thành công vẻ vang, mang lại an vui, phúc lạc cho toàn thể. Không thương, không kính, không một lần nghĩ ơn cha mẹ, th́ đừng nói chuyện thương ai, cứu giúp ai.

Cho nên, vẫn cứ phải nói tới nói lui về một thứ t́nh cảm thiêng liêng, rất đẹp, không bao giờ lỗi thời, đó là niềm thương kính dành cho cha mẹ. Chữ hiếu: lỗi thời; kêu gọi con cái phải báo hiếu đền ơn cha mẹ: lỗi thời; tạm cho là như vậy. Nhưng t́nh cha, t́nh mẹ, như suối nguồn từ non cao chảy về, là bất tận. Bất tận th́ không bao giờ lỗi thời.

 

Chúng ta đă biết phải làm ǵ đối với cha mẹ, dù có hay không có sự yêu cầu: hăy thương kính và làm ǵ đó để biểu hiện niềm thương kính ấy khi cha mẹ c̣n sống; đừng để mai sau, một lúc nào đó trong đời, ôm ḷng hối hận đă chưa bày tỏ trọn vẹn t́nh cảm của ḿnh như bao nhiêu người con khác trong quá khứ, v́ cứ nghĩ “hiếu” là lỗi thời.

 

California, ngày 22 tháng 8 năm 2020

Vĩnh Hảo

 

 

_________

 

(1)          “Công cha như núi Thái sơn/Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra/Một ḷng thờ mẹ kính cha/Cho tṛn chữ Hiếu mới là đạo con,” hoặc “Thờ cha kính mẹ hết ḷng/Ấy là chữ Hiếu, dạy trong luân thường...” ca dao tục ngữ Việt.

(2)          “Mà có t́nh thương là có đủ hết rồi. Cần chi nói đến bổn phận. Thương mẹ, như vậy là đủ. Mà thương mẹ không phải là một bổn phận. Thương mẹ là một cái ǵ rất tự nhiên. Như khát nước th́ uống. Con th́ phải có mẹ, phải thương mẹ...” (Bông Hồng Cài Áo, của Nhất Hạnh, 1962).