Danh và thực trong đời sống xă hội là nói cái tên gọi và thực chất, chức danh và khả năng, danh vị và tài đức. Danh mà không đi đôi với thực th́ gọi là hữu danh vô thực (1). Tổ chức có nhiều kẻ hữu danh vô thực rất dễ dẫn đến sự phân ră, suy yếu, thất bại. Xă hội có quá nhiều kẻ hữu danh vô thực chắc chắn sẽ dẫn đến rối loạn, suy đồi, khó tiến bộ. Ở những địa vị cao trong giai tầng xă hội, danh với thực mà quá cách biệt th́ nói không ai nghe, trên dưới không đồng ḷng, dù có kế sách ǵ hay cũng không thực hiện được chu toàn.

Thuyết chính danh (2) của Khổng Tử là nhằm bổ khuyết cho vấn nạn ấy, tức là kéo cái thực cho đồng nhất hoặc gần với cái danh, sao cho tên gọi phù hợp với tài năng, đức độ. Nếu cái danh được trao cho một người không phải do hiền năng của người ấy, th́ người nhận cái danh phải cố gắng làm sao cho năng lực tự thân của ḿnh xứng đáng với cái danh được trao truyền.

 

Phật giáo cũng nói về hai chữ Danh và Thực (Thật) này, nhưng ở một b́nh diện khác.

Danh là ngôn ngữ, lư luận; thực là thực tại, chân lư. Giống như ngón tay chỉ mặt trăng, danh chỉ mô tả thực tại, là biểu tượng của thực tại chứ không phải là thực tại tuyệt đối. Nhưng thực tại tuyệt đối nếu không có danh ngôn biểu thị th́ sẽ không thể tỏ ngộ, không thể thấy hay nắm bắt được (3). Hơn nữa, biểu tượng của chân lư không thể nghĩ bàn, đối với người thiển trí, nếu không có lư giải, minh họa tỉ mỉ th́ không dễ ǵ thấu đạt. Đó là lư do Đức Phật thuyết pháp suốt 45 năm. Đó là lư do có tam tạng thánh điển.

Áp dụng vào đời sống thường nhật, danh và thực của Nho hay của Phật, đều ít nhiều ảnh hưởng.

Trong khi ngoài đời cũng như trong đạo, nhan nhản những người hữu danh vô thực, th́ bậc thượng trí nương nơi trung đạo, vượt ngoài danh vị và thực tế, vượt khỏi danh ngôn và thực tại, vượt lên ngôn ngữ tương đối và sự thật tuyệt đối, trầm lặng chứng ngộ cảnh giới bất khả tư ngh́ – và nơi vô trụ xứ ấy, không ngọn gió thế gian (4) nào có thể thổi tới. Sống, không cần danh; th́ chết, có cầu chi những danh vị hăo huyền (5). Tán dương hay chỉ trích, đối với bậc đă đứng ngoài ba cơi, chẳng khác ǵ rải hoa hay xả rác vào hư không tịch tịnh. Nơi hư không vô tận ấy, chẳng có hoa hay rác nào có thể bám víu; nơi đại nguyện vô cùng của bậc trí giả thượng thừa kia, mọi tốt-xấu khen-chê đều như bụi tro tan trong ḷng biển lớn.

 

Vĩnh Hảo

 

 

_____________

 

(1) Hữu danh vô thực 有名無實: chỉ có cái tên suông chứ thực chất không có ǵ.

(2) Chính danh 正名: học thuyết quan trọng của Khổng Tử (551 – 479 trước Tây lịch) trong việc trị quốc và tổ chức xă hội. Theo học thuyết này, từ vua quan đến hàng thứ dân, mỗi người đều làm đúng địa vị và bổn phận của ḿnh theo tên gọi (chính danh) th́ kỷ cương xă hội, phép tắc quốc gia mới được thiết lập; không chính danh th́ xă hội sinh hỗn loạn.

(3)  “Thật phi ngôn bất ngộ” 實非言不悟 – chân lư mà không có ngôn thuyết th́ không thể nào dẫn đến tỏ ngộ (lời của Tăng Duệ [371 – 438], trong bài tựa Trung Luận).

(4) Tám ngọn gió thế gian (bát phong, bát thế phong) thường làm động tâm người gồm có: lợi (được), suy (mất), hủy (nhục), dự (vinh), xưng (khen), cơ (chê), khổ (buồn), lạc (vui).

(5) “… Sống, tuy có danh nhưng không cần, không bám vào nó. Sống an nhiên với tâm niệm rồi đây thân và danh này cũng mục nát với cỏ cây. Nếu có tài, gặp cơ duyên thích hợp th́ đem ra phụ giúp cho đời, đem khả năng của ḿnh ra để phục vụ nhân sinh. Hợp thời thế th́ làm, bằng không th́ cũng chẳng buồn bă chi... Chúng ta sống làm sao cho đến lúc chết không có ǵ hối hận, không có ǵ sai lầm. Đối với bạn bè không có sự lường gạt. Giao tiếp với mọi người không có sự gian dối. Cho tới khi ḿnh chết, ḿnh an tâm, an toàn. Chết đi về đâu, không cần biết. Chỉ cần biết ḿnh đă làm những điều chân chánh, hợp đạo lư th́ khi chết nhất định sẽ đến những chỗ an toàn…” (Kinh Kim Cang Giảng Giải - Tuệ Sỹ)