NHÀ THƠ VÀ NHÀ IN
Dĩ nhiên làm nhà thơ th́ sướng
hơn làm... nhà in nhiều. Ai cũng thấy vậy mà.
Nhà
thơ đứng ở trên cao. Nhà in đứng ở dưới thấp. Người th́
sáng tạo tác phẩm; người th́ phục vụ tác phẩm...
Nh́n kỹ hơn, nhà thơ sống
với nghệ thuật, giao t́nh với nàng Thơ, đi trên mây, cỡi trên
thác nước, lang thang trên những vườn hoa đẹp mắt hay những cánh
rừng thơ mộng, mênh mông... mà lận trong lưng chỉ có cây bút (với
những nhà thơ nhớ dai th́ chẳng cần đến cây bút nữa ḱa!).
Một cây bút thôi cũng đủ rồi. Từ đó, vẽ nên cả một trời
thơ, rung động bao trái tim của nhiều thế hệ.
C̣n anh chàng làm nhà in đấy
à? Anh chỉ lo sản xuất những thành phẩm của nhà thơ. Công việc
của anh nhà in giống như cô mụ đỡ đẻ. Nhưng việc in ấn lại
không đơn giản như ở nhà bảo sanh. Ôi thôi, nặng nhọc lắm!
Máy móc lỉnh kỉnh trăm thứ. Khi làm việc th́ chỉ biết có giấy,
mực, dụng cụ văn pḥng, phim ảnh, bàn xén, máy in, máy chụp
phim, máy lựa trang, máy xếp giấy, máy đóng b́a... và khổ nhất
là phải chịu trận suốt ngày với những tiếng động ồn ào của
máy móc. Nếu làm nhà in mà chẳng biết chữ nghĩa, hoặc biết
chữ nghĩa mà chẳng bao giờ ṭ ṃ đọc thử những ǵ các thi
nhân và văn sĩ viết th́ quanh năm suốt tháng lui cui chạy máy mà
chẳng có chút niềm vui ǵ cho bớt căng thẳng những sợi thần
kinh cứ chực bung ra bởi tiếng rầm rập của máy
móc...
Chỉ có điều an ủi được
là, nếu nhà in biết chữ nghĩa, lâu lâu vừa làm việc
vừa đọc thoáng qua được một đoạn văn hoặc một bài thơ
hay, cuộc đời nhờ vậy mà có chút ư nghĩa, chút thi vị. Mà đọc
ở nhà in chuyên môn in sách th́ đọc được nhiều lắm. Có khi
phải đọc cả những điều không muốn đọc... và phải học những
điều không muốn học.
Ủa
mà sao lại đem so sánh kỳ cục và dài ḍng giữa nhà thơ và nhà
in vậy ḱa? Nhà in mà lại đem so với nhà thơ, e bất kính lắm
chăng? Có cái ǵ mà so chứ! Mỗi người mỗi nghề, mỗi nghiệp;
so ǵ được!
Thực ra chuyện nói ra ở
đây không phải là để so sánh. Chẳng qua là nhân cơ hội nhà
thơ và nhà in gặp gỡ nhau qua việc in ấn mà nói một chút về
hai "nhà" này. Nghe câu chuyện đối đáp giữa họ,
ta có thể thấy được phần nào t́nh h́nh sáng tác văn nghệ cũng
như sách báo hiện nay.
*******
"Hello, có phải là nhà
in đấy không?" giọng một người đàn ông sang sảng, cứng
rắn, tự tin.
"Thưa phải," nhà in
đáp, "bác cần in ǵ ạ?"
"À, in một thi phẩm. Hôm
nay tôi sẽ đem một mối lớn đến cho anh đấy. In thi phẩm của
tôi. À mà này, nghe chỗ đó vừa in cuốn thơ của thằng A đó
phải không?"
"Thưa phải ạ, cuốn đó
vừa mới in xong tuần trước, và đă giao hết rồi."
"Ừ, nó có tặng tôi một
cuốn rồi giới thiệu nhà in của anh đấy. Thế thằng A nó in
bao nhiêu bản?"
"Thưa, 300."
"300 thôi à! Thơ mà in
300 th́ chó gặm không đủ nữa th́ người ngợm nào mà đọc!"
"Dạ th́ t́nh h́nh sách
báo hiện nay cũng xuống lắm, các nhà thơ chỉ in từ 3 đến 500
copies cho mỗi tác phẩm thôi."
"Ối dào, thảm thế! Thực
ra, anh có biết tại sao những thằng ấy nó in số lượng ít
không?"
"Dạ th́ tại v́ thơ bây
giờ không bán được nữa. Nghe nói các nhà sách không nhận bán
thơ, chỉ nhận các loại tiểu thuyết, biên khảo... thôi. Cho nên
các nhà thơ chỉ in thơ để kỷ niệm và tặng thân hữu thôi. Mà
thân hữu th́ 300 hay 500 cũng là nhiều lắm rồi thưa bác ạ."
"Chẳng phải thế đâu!
Anh không ở trong giới văn nghệ sĩ như chúng tôi nên anh không
biết. Nói anh nghe nầy: chỉ tại cái đám thi sĩ ấy không thực
sự là thi sĩ. Họ là thi sĩ nghiệp dư, không đúng nghĩa thi sĩ.
Họ làm thơ cho vợ con đọc chứ ai mà đọc. Giống như thằng A
đấy. Ôi trời, thơ của nó đâu thể gọi là thơ! Vậy rồi
cũng ráng để dành tiền mà in cho được một tập! Đúng là điếc
chẳng sợ súng. Nhưng mà cũng c̣n biết sợ một điều là không
bán được! Ha ha, in thơ mà sợ không bán được có nghĩa rằng
chính ḿnh cũng biết là thơ ḿnh chẳng hay! X́, cái đám ấy làm
thơ mà không có chút tự tin ǵ về thơ của chúng nó cả cho nên
mới sợ in nhiều th́ chất đống trong ga-ra cho mối gặm! C̣n tôi
đấy à, anh đoán xem tôi dự trù in bao nhiêu bản?"
"Ơ... chắc cũng phải
1,000 bản?"
"Xí, 1,000 bản mà ăn
nhằm ǵ! 3,000 bản! Sau vài tháng th́ tái bản với số lượng
10 lần cao hơn: 30,000 bản! Rồi sau vài tháng nữa, sẽ tăng lên
100 lần thành 3 triệu bản! Rồi cứ thế mà đi tới, đi tới,
không bao giờ đi lui. Tôi nói thật, không nói ngoa đâu. Cho nên tôi
mới dám tuyên bố là hôm nay tôi đem mối lớn đến cho nhà in của
anh đấy! Nầy, nầy, anh đừng tưởng điều tôi gọi là
'mối
lớn' chỉ là chuyện in 3,000 bản cho thi phẩm của tôi đâu nhé!
In chỉ là chuyện nhỏ thôi! Mối lớn ở
đây có nghĩa là sau khi in thi phẩm của tôi, nhà in của anh sẽ
nổi danh khắp thế giới. Sau này, ai muốn in thơ cũng đều nghĩ
đến cái nhà in ban đầu đă in thi phẩm của tôi đấy! Hê, anh đang
sửng sốt đấy à? B́nh tĩnh, b́nh tĩnh. Tôi tiết lộ một chút
cho anh nghe nầy: khi thi phẩm của tôi tung ra đấy hả, nó như một
trái bom nguyên tử làm nổ bung cả cái nền thi văn lâu đời của
Việt-nam lẫn thế giới đấy! Cỡ mấy tay thi sĩ nổi tiếng đương
thời của Việt-nam đấy à? Sẽ cụp đuôi trốn hết! Thi phẩm
của tôi mà ra đời rồi th́ tất cả thơ của một ngàn năm qua
phải vất hết đi. Bao nhiêu thi sĩ nổi tiếng hàng
đầu cũng bứt hết! Đấy, tôi nói với anh là nói bằng bản tính
trung thực sẵn có của tôi. Anh biết đấy, à chắc anh chưa biết,
tôi là dân Biệt động quân mà! Tôi đánh là đánh thẳng chứ
không đánh ḷng ṿng, lôi thôi. Mà khi đánh, tôi biết là đánh
thắng tôi mới đánh. Phải tự tin ở sức ḿnh. Không tự tin th́
đừng làm ǵ cả! In thơ mà cứ sợ bán không được th́ chưa đọc
cũng biết ngay là thơ chẳng ra ǵ rồi! Ủa, mà thôi, trở lại
vấn đề chính. Tôi muốn đặt in thi phẩm của tôi, với điều
kiện như vầy, như vầy... in 3000 bản, giá bao nhiêu? Anh phải nói
thật và nói một lần thôi nhé. Tính tôi ngay thật, chỉ nói một
lần và muốn nghe một lần thôi. Anh cho giá mà không vừa ư tôi
th́ tôi đem qua nhà in khác à. Đừng có lạng quạng với tôi nhé.
Suy nghĩ cho kỹ rồi nói một là một, hai là hai, đừng có sau này
lại thêm bớt, tôi chẳng thích à."
Trong khi chờ đợi nhà in tính
giá, nhà thơ nói tiếp:
"Tôi c̣n có một điều
kiện đặt ra cho anh nữa: nếu anh in thi phẩm của tôi, anh phải
cho tôi gửi sách tại nhà in một thời gian. Khi nào cần th́ tôi
ra nhà in lấy chứ đem về nhà th́ chẳng có chỗ đâu mà chứa,
v́ cũng phải bán từ từ chứ,
được không?"
"Thưa được ạ, v́
3,000 bản với tập thơ mỏng lét như thế cũng chẳng choán bao nhiêu chỗ. Bác có
thể gửi tạm ở nhà in một thời gian, không
sao."
"Ấy, ấy, anh lại nói
chuyện vô duyên rồi. Thực là thợ thuyền thời nay, hỏng hết,
chẳng biết cóc lác ǵ chuyện văn chương chữ nghĩa cả! Anh nói
cái chữ "mỏng lét" với cái giọng như là tôi đây nặn
chẳng ra chữ nên tập thơ nó mỏng thế! Anh đâu có biết rằng
thơ tôi nó cô đọng cả ngàn năm văn học, văn chương, văn nghệ,
văn hóa, văn minh, văn hiến... của Đông phương lẫn Tây phương!
Cho nên, đâu cần phải dài ḍng, và đâu phải tập thơ phải dày
th́ mới giá trị. Từng chữ, từng câu đích đáng, nói thật ít
mà ư tưởng mênh mông ngút ngàn, thế mới là thơ chứ! Anh phải
lo học thêm chút văn hóa để khi tiếp xúc với giới văn nghệ
sĩ như tôi, đặc biệt là trường hợp của tôi, th́ mới khỏi
ḷi cái dốt ra, nghe không!"
"Thưa vâng, bác dạy sao
cũng phải. Xin sẵn ḷng học hỏi ạ," nhà in nói. "À,
giá đă tính xong. 3 ngh́n bản với những điều kiện như thế,
như thế... th́ giá như vầy..."
Bên kia đầu dây, nhà thơ
im lặng, trầm ngâm một lúc rồi nói:
"Cho anh suy nghĩ kỹ lại
một phút. Đưa giá cho chắc, một lần thôi nhé, không nói tới
nói lui. Anh tính kỹ lại xem có bớt được chút nào không? Bao
nhiêu nhà in ở tiểu bang này tôi quen hết, anh tính không vừa ư
tôi th́ anh mất cơ hội đấy!"
"Dạ, đă tính kỹ rồi
ạ. Giá là như vậy," nhà in khẳng định.
"Thôi được, có ǵ tôi
sẽ liên lạc sau nhé! Anh cứ chuẩn bị tinh thần trước. V́ khi
tôi đến anh, có nghĩa là anh trúng số rồi đấy. Chào anh."
Nhà in kể chuyện cho những
người cùng làm. Ai cũng cười. Một anh thợ in nói:
"Ông ấy đâu phải Biệt
động quân, mà là Pháo binh đó!"
"Sao anh biết? Tôi nghe rơ
ràng ông ấy nói ông ấy là Biệt động quân mà!" nhà in nói.
"Không phải Biệt động,
là Pháo binh đó!"
Không căi nữa. Tan giờ làm
việc. Lái xe về, anh nhà in cứ thắc mắc tại sao anh thợ lại bảo ông
thi sĩ kia là cựu sĩ quan Pháo binh trong khi chính tai anh nghe là Biệt đông
quân kia mà. Có ai hiểu ư anh thợ xin mách bảo giùm
cho anh nhà in. Tại sao
lại là Pháo binh chứ?
***
Anh nhà in lại tiếp tục
lui cui, lủi thủi, làm công việc đỡ đẻ cho những thi nhân, văn
sĩ...
Chẳng bao lâu, anh học được
một điều: được
nghe máy móc chạy rầm rầm mỗi ngày không chừng c̣n dễ chịu
hơn lâu lâu bị một trái bom nổ đùng bên tai, điếc
cả con ráy!
Cũng may mà thi sĩ Pháo binh
kia không đem mối lớn đến cho nhà in. Chứ mối lớn mà đến đấy
ư, anh nhà in thầm nghĩ, sợ không c̣n thời giờ để đọc thơ nữa
kia!
........
Xin hăy cho nhau một vài câu
thơ hay thay v́ một tiếng súng, một tiếng bom... ơi những chàng
thi sĩ cuối cùng c̣n sót lại trên đời.
Vĩnh Hảo
(Santa Ana, 2004)
