LỜI SÁM HỐI CỦA CHA
Vơ Hồng
L.T.S.: Bài tùy bút này được nhà văn Vơ Hồng viết đă từ lâu, chúng tôi trích lại từ trang nhà vohong.de (nay không c̣n hoạt động). Bài đă cũ, nhưng mỗi lần đọc lại là mỗi lần người đọc rơi lệ. Thương ông, thương những đứa con mồ côi mẹ; quư ông, quư văn tài và đức hạnh của ông. Đọc lại truyện này không phải chỉ trong mùa Vu Lan, mà có thể là mỗi tuần, hay mỗi tháng; đọc để nhớ, để thương cha của ḿnh, đọc để nhắc ḿnh làm người cha thật xứng đáng cho những đứa con thơ dại.
Đă đến lúc cha viết những lời sám hối chân thành gởi con. Chắc con rất ngạc nhiên. Con đang xót xa v́ thương cha cô đơn, ân hận v́ không được ở gần cha để săn sóc tuổi già, cũng có thể tưởng tượng cha đang nhẹ nhàng trách con... Vậy mà làm sao có sự ngược đời. Con hăy b́nh tĩnh nghe cha nói.
Là con gái lớn cuả một gia đ́nh mất mẹ, con đă chịu bao nỗi thiệt tḥi. Mẹ chết khi con mới lên chín và gia đ́nh chỉ gồm một người cha và ba đứa con dại. Đâu có c̣n ai để trông cậy nhờ vả? Thường th́ một người nghèo khó nhất cũng có ông hay bà, chú bác hay cô d́ cậu mợ, không họ gần th́ họ xa, ở kề cận láng giềng. Đằng này gia đ́nh ta vừa định cư ở thành phố mới được một năm, chỗ láng giềng qua lại không hơn hai hay ba nhà lân cận.
Cha đi dạy học ở trường tư, lương tính trả theo giờ, nghỉ dạy giờ nào miễn trả giờ ấy. Đă vậy mà chỗ dạy đâu có ǵ bảo đảm. Ai cũng có thể thay thế cha được bất cứ lúc nào. Nhà trường là một cơ sở của Hội Phật Giáo mà má con và phía ngoại con lại là người Thiên Chúa Giáo. Rồi thằng em của con, măi lên tám mới được chính thức đi học và phải cho học ở một trường tư thục gần nhà. Lại nhằm một trường của Thiên Chuá Giáo. Cha biết có bao nhiêu khó khăn rối rắm cứ tuần tự dệt thành tấm lưới bủa vây cha. Cứ mỗi cuối năm học là chuẩn bị nhận một bức thư "cám ơn" của Ban quản trị nhà trường. Cứ đầu năm học là hồi hộp chờ đợi coi niên khóa này ḿnh được phân phối cho dạy bao nhiêu giờ một tuần. Có những lần phiền muộn, cha lặng lẽ ra ngồi ở cuối sân, lần nhổ những bụi cỏ dại, cho quên đi, cho lắng xuống, cho tan loăng... Cha tránh không dám gặp các con ngay lúc đó, sợ đang cơn bực bội phiền muộn, nếu lỡ gặp điều trái ư mà không giữ được b́nh tĩnh.
Vậy mà cái "lỡ" đă xảy ra. Hôm đó cha vừa về, vừa bỏ mũ, vừa tháo nịt th́ con chạy lên mét cha nghe cái ǵ đó. Đang uất ức v́ việc ở trường, con lại gây thêm điều rắc rối nên sẵn cái nịt trên tay cha vụt con một cái. Cha vội vàng dừng lại, nh́n con mở to mắt, mặt nhăn đau đớn... Con ơi, h́nh ảnh đó cứ theo măi cha, ám ảnh cha suốt hơn ba mươi năm nay.
Có thể là con đă quên, chắc chắn là con không giận, nhưng mà cha th́ cha cứ nhớ. Con có lỗi, bắt nằm xuống đánh năm roi ba roi, cách phạt đó ngó vậy mà vẫn thanh nhă. V́ đánh có kèm lời dạy, có nảy sinh lời hứa. Cái roi bẻ từ một cành cây c̣n dính đôi lá xanh non vẫn được nh́n như một người bạn chơi của đứa nhỏ phạm lỗi. Chớ cái nịt! nó được chế tạo ra hàng loạt để cột, để siết để bó... nó lạnh lùng, nó vô tri, nó mang dáng vẻ một dụng cụ giảo h́nh.
Sao cha nỡ có hành động tàn bạo như vậy với con? Mới lên chín, con đă nhận trách nhiệm lo lắng cho gia đ́nh. Con tính tiền chợ, con trả tiền điện, con đưa tiền rác, con ngó chừng em, nhắc chị Hai tắm em, tự tay bôi thuốc vào mụn lở cho em. Rồi cái nh́n đi xa hơn một chút: dọn dẹp cái này cho gọn gàng, xếp đặt cái kia cho tươm tất.
Con đâu có hưởng nhiều êm đềm tuổi thơ với cha? Lúc nhỏ th́ con lúc thúc bên gối ông bà. Có lẽ đó là những ngày ngọt ngào nhất của con bởi ông bà thương vồ vập, đ̣i cái ǵ cũng có, muốn cái ǵ cũng cho. Sáu tuổi theo cha mẹ về Đà Lạt con phải một ḿnh coi chừng em giúp mẹ. Rồi mẹ con bệnh, gia đ́nh bị xé nát, con lại theo ông bà về quê, cha đưa mẹ xuống Sài G̣n chữa bệnh. Ba năm sau mẹ con mất, con biến thành người quản lư của một gia đ́nh.
Chín, mười tuổi là cái tuổi nhớ trước quên sau, cái tuổi miệng hay ăn vặt và hát nghêu ngao, là dàn bày đồ chơi ra rồi bỏ văi đó không dẹp, là tuổi đi chơi phố có mẹ cầm tay. Con th́ không, con phải đứng vững như một thân cây che hai cây nhỏ đứng kề. Không có mẹ nhẹ nhàng vuốt ve và nói lời dịu ngọt, không có kinh nghiệm về cái không khí yêu thương, con phải tự t́m lấy. Đi chợ qua hàng trứng vịt lộn, thấy có cái trứng quá già bị nứt phát ra tiếng kêu chíp chíp từ bên trong, con nài nỉ mua về gỡ con vịt bé xíu ra nuôi. Ngày hè năm đó cha có việc phải đi Quảng Ngăi nửa tháng, nhà vắng cha, con ghé chợ mua về một con heo để nuôi cho vui nhà, săn sóc chơi đùa với heo để quên niềm cô quạnh.
Sao nỡ giận con, trách con mà tàn bạo với con? Đâu có dễ để xử sự minh bạch, giải quyết rạch ṛi ở đời? Th́ ngay chính cha: chị Hai cầm cũng số tiền đó đi chợ mà có bữa cho ăn được, có bữa chẳng ra chi, nhưng cha biết nói sao? Con thúc cha nói nhưng cha cứ ngại ngùng, sợ lỡ chị giận, chị bỏ đi nơi khác. Từ khi mẹ con mất, cha thêm rụt rè cam phận, đă có quá nhiều âu lo và bổn phận dành cho cha rồi mà. Thằng em của con mới vừa bị sốt, cha vẫn phải đi dạy cho hết buổi rồi đạp xe hấp tấp về nhà, kêu xích lô chở nó đi bác sĩ. Đầu năm, con út bị chó nhà bạn cắn nơi đùi, vậy là cha suốt đêm nằm lo lắng, măi đến khi trở ḿnh mới hay nước mắt đă chảy đầm đ́a.
Cha có cảm tưởng là chưa bao giờ con nhận một sự dịu dàng nào từ cha. Một người đàn ông nghiêm trang thật khó biết nên dịu dàng như thế nào. Không thể pha chế giọng nói, "biên tập" câu nói, hoa ḥe điều nói. Cha chân t́nh thường chỉ lo nghĩ đến bổn phận nên nhiều khi quên mất sự dịu dàng. Thương yêu tha thiết trong ḷng nhưng khó t́m cách để biểu hiện cho tinh tế, tránh xa công thức, thành ra cha con ta sống âm thầm, cha gắng lo sao cho các con không thiếu thốn về vật chất, được đầy đủ về học vấn. Nhưng c̣n về t́nh cảm th́, mất đi một người mẹ là tối sầm hết một nửa bầu trời. Cha cố gắng giữ cho nửa c̣n lại được sáng bằng cách ở vậy nuôi con. Nếu tục huyền, sợ chỉ c̣n một phần tư c̣n sáng. Nhưng giữ cho được một nửa cũng không dễ, bởi bao nhiêu thiếu sót, bao nhiêu khuyết điểm phần cha! Chỉ cần một nét mặt trầm ngâm, một cái nhíu mày u uất là đủ làm tắt đi nụ cười nơi mắt các con. Chỉ lỡ dùng một tiếng la rầy hơi nặng là tiếng đó cứ đè nặng dài ngày trên tâm hồn các con.
Bức thư ân hận của nhà văn Livingstone Larnod đă làm xúc động những người cha. Người cha trong truyện đă rầy con v́ cách con lau mặt, mắng con v́ giầy không đánh bóng, la con v́ trong bữa ăn sáng đă bị đổ sữa, ngồi t́ tay lên bàn, nhai không kĩ càng. Khi con chào đi học, cha lại rầy "đi thẳng lưng". Trên đường ở trường về con lại bị rầy v́ chơi bi dọc đường để làm rách bí tất. Buổi tối con bước vào pḥng, giọng cha c̣n bất b́nh hỏi "Cái ǵ?", và bất ngờ con chạy lại ôm chặt cổ cha, đầy t́nh thương yêu rồi bỏ chạy lên gác. Người cha bất giác thấy cái tâm hồn đại lượng của con, thấy cái hẹp ḥi của ḿnh, con c̣n con nít mà cha bắt làm người lớn, cha ngồi bên giường nh́n con ngủ mà ḷng đầy ân hận.
Con ơi, những cái lỗi dồn dập trong một ngày của người cha Larnod vẫn quá nhẹ so với chỉ một cái vụt dây nịt của cha. Và nhă nhặn quá, đẹp quá, cái hôn của đứa nhỏ so với cái nhăn mặt đau đớn của con. Cuộc sống của họ sung túc nên dẫu khuyết điểm mà chúng vẫn thuộc loại sang. Chúng như được son phấn điểm trang, như được bọc trong nhung lụa: giày đánh bóng, ngồi bàn ăn làm đổ sữa, như nàng công chúa đầm đ́a nước mắt khóc v́ cành hoa héo. Phần cha con ta th́ niềm đau lớn hơn, bởi cuộc sống thường ngày của một đứa nhỏ chín tuổi mồ côi mẹ đă phải mang chằng chịt những vết roi vô h́nh.
Mẹ con chết, cha ở vậy nuôi con, người ta khen cha và mừng cho các con. Th́ cũng có đúng, nhưng mấy ai t́m hiểu sâu để thấy cho bao nhiêu cái khó khăn. Dẫu không làm ra đồng tiền đi nữa, không đẹp như á hậu, không giỏi như bà Curie, dẫu ốm đau không giúp ích được ǵ cho chồng cho con, nhưng sự có mặt của mẹ tựa viên đường làm cho chén nước mắm thêm ngon, như ngọn gió làm cho căn pḥng thêm mát. Những đêm mưa sụt sùi, những đêm gió ào ào, mưa từng trận vă rào rào trên lá cây ngoài hiên, tiếng gió rít qua khe cửa, ba đứa con chắc thèm mong có được mẹ ngồi giữa, ba đứa bu quanh, hơi ấm từ mẹ tỏa ra, bàn tay mẹ vuốt ve, tiếng nói mẹ êm nhẹ... Tất cả những cảnh đó, mỗi đứa con có thể đang nằm trong chăn mà tưởng tượng, hai đứa lớn dễ tưởng tượng hơn v́ có thời gian sống cạnh mẹ, tội cho con út, chỉ biết mặt mẹ qua tấm h́nh. Thiếu thốn nhiều lắm. Mùa hè ngọt ngào với đủ thứ trái cây chín bày đầy chợ: xoài, thơm, cam, mít, vú sữa... nhưng ai nhớ cho, ai lưu ư mua giùm cho các con ăn? Cha th́ chỉ lo được cái bao quát, làm được cái đại khái. Đặt vào thực tế, nhiều khi thiệt thà lúng túng như con rùa bị lật ngửa. Ai lại đi tin lời bà bán hàng, mua pyjama con trai đem về cho con gái bận. Hoặc vô tâm tới mức đi chợ Tết, cứ tuột quần thằng con lên bảy, mặc thử cái quần mới để trả mua.
Nhưng rồi năm tháng lặng lẽ trôi, các con lớn lên và cha già đi. Kỷ niệm gần nhất là kỳ cha bị bệnh, con chạy lo hết mọi mặt để đưa cha vào bệnh viện. Cha được thong thả không ngờ, chỉ cần làm theo lời con, đưa tay lên, hả miệng ra, co chân lại, đứng thẳng dậy, bước chầm chậm. Khỏi lo khỏi nghĩ, khỏi cân nhắc tính toán, khỏi trù liệu trước sau. Trời ơi sao mà dễ chịu vậy! Khỏi phải t́m đến Niết Bàn, Thiên Đường, cứ được thế này đă là hạnh phúc quá rồi. Con đang đóng vai người Mẹ và cha trở thành đứa nhỏ lên bốn lên năm.
Sau một tháng lành bệnh trở về, cha nh́n những đứa nhỏ gặp trên đường với con mắt khác. Dẫu nó ốm o ghẻ lở, mẹ nó vừa ẵm vừa phát vô đít, dẫu nó đi lững chững cha nó vừa dắt vừa la, dẫu nó nằm ngo ngoe trong nôi vừa khóc ằng ặc... th́ cha cũng cứ tưởng tượng vài chục năm sau đứa nhỏ đó sẽ lớn sẽ khôn, sẽ d́u trở lại người cha hôm nay, sẽ bế trở lại người mẹ hôm nay đi bệnh viện, lo lắng bữa cơm, chạy mua hộp thuốc. Chắc không đứa con nào giận cái phát vào đít, cái trót ngang lưng.
Gần đây một cô hàng xóm tổ chức mừng sinh nhật, bùi ngùi nhớ lại mới ngày nào. Cô nói: "Mới ngày nào... hồi em lên 12 tuổi... má em tắm cho em... Da em không được trắng, ‘Bả’ cứ tưởng c̣n đất, ‘Bả’ cứ kỳ hoài..." Mười hai tuổi mà c̣n được mẹ tắm? Ḷng cha xúc động cơ hồ nước mắt muốn rơi, v́ cha nghĩ đến con, đến đứa nhỏ mới lên chín đă phải quằn vai trách nhiệm, và đă nhận sự bất công tàn bạo của người cha, dẫu chỉ một lần.
Này con, mỗi cơn mưa, nước cuốn đi chỉ bỏ sót lại một viên sỏi, nhưng sau ba mươi năm đủ thành một đống sỏi lớn rồi.
Hăy thứ lỗi cho người cha cô đơn tự xét thấy ḿnh đầy khuyết điểm.