Sơ tâm
Nguyên Siêu
Cái tâm ban sơ. Tâm lúc đầu. Giờ phút đầu tiên phát nguyện xuất gia. Ra khỏi ba cái nhà. Xuất thế tục gia. Xuất phiền năo gia. Xuất tam giới gia. Ra khỏi nhà thế tục, phiền năo và ba cơi.
Năm lên mười tuổi, từ thời ấu thơ của tuổi măng non, đâu biết thế nào là xuất gia, sống đời tu hành của kẻ "xuất trần vi thượng sỹ." Hay là "Phù xuất gia giả, phát túc siêu phương, tâm h́nh dị tục, thiệu long thánh chủng, chấn nhiếp ma quân, dụng báo tứ ân, bạt tế tam hữu." Bây giờ nghe cái chí nguyện của kẻ xuất gia sao mà cao thượng quá. To lớn quá. Thật t́nh siêu tuyệt quá, mà từ thời nhỏ dại ấy chả biết ǵ. Cha mẹ bảo đi tu th́ cứ xách đồ vào chùa ở, gọi là tu.
Buổi chiều, sau bữa cơm tối. Mẹ tôi gọi lại, hôm nay, cho con đi tu với thầy đó nghe. Lời nói thật giản dị. Chẳng bâng khuâng. Không hề tính toán. Chẳng thăm ḍ. Ư kiến. Muốn. Không. Chấp nhận. Bằng ḷng. Phủ nhận. Đúng là t́nh mẹ thương con. Không so đo, cân lường. Trù định. Chỉ muốn con, bằng ước nguyện là thành đạt như những người đi trước.
Mang xách theo Thầy mà ḷng cũng không quyến luyến. Chẳng tự hỏi ḿnh có tu được không. Tự dưng bỏ cha mẹ, anh em, bỏ bạn bè vào chùa tu! Cúi đầu bước theo sau Thầy, sang bên kia bờ sông. Ngôi chùa nơi đó.
Có một đời sống mới, trong một ngôi chùa đơn sơ, nhỏ hẹp, tọa lạc trên ḍng sông, chung quanh toàn là dừa và cây ăn trái. Ngày hai buổi nấu cơm, quét rác, xách nước, quơ củi. Chèo đ̣ qua sông để đưa rước quí Phật tử sang lễ Phật, thăm chùa.
Sau ba tháng tu của thời ấy. Sáng sớm hôm nọ, Thầy bảo cạo đầu, trên chiếc cầu dói ra ḍng sông. Những sợi tóc ướt lăn xuống má, rơi vào ḍng nước cuốn đi một thời thơ ấu, c̣n lại cái vá nơi mỏ át. Chứng tích của thời mùi sữa mẹ c̣n trinh nguyên.
Cũng cái ngày ấy, cho đến bây giờ tôi vẫn không quên. Cái sơ tâm sao mà mănh liệt quá, hùng tráng quá và có một năng lực, ḿnh cúi đầu, xoa xà-boong để đặt chiếc dao cạo tóc, cắt đi một mái tóc xanh. Vô tư. Ngây dại. Nh́n ḍng nước lững lờ, như gởi trọn đời ḿnh xuôi theo ḍng nước. Mà quả thật, từ độ ấy đă khẳng định một cuộc sống khác thường. Cuộc sống của sơ tâm.
Quả nhiên, hay hẳn nhiên giờ ḿnh là một chú tiểu. Một chú tiểu mới tinh khôi. Rạng rỡ như những tia nắng mới chiếu rọi qua những kẻ lá dừa, lá mận, tạo thành những vệt nắng dài, trong suốt, hay lấm tấm như những hạt thủy tinh. Chú tiểu đầu đời được sinh ra trong ngôi nhà Phật pháp, mà phận sự của tiểu là phải quét lá. "Con vua th́ được làm vua, con săi ở chùa phải quét lá đa."
Kể từ ngày tiểu được làm tiểu tụng kinh, gơ mỏ, đánh chuông, trên tay tiểu là cuốn kinh Nhật Tụng. Lẩm nhẩm học thuộc hai đường công phu, mà các thầy sa di thường hay chọc phá: "Lăng Nghiêm sợ bà già. Di Đà sợ Xá Lợi." Mà sợ thật, năm đệ chú Lăng Nghiêm đếm không biết bao nhiêu bà già ẩn cư trong đó. V́ bà già nhiều quá nên đọc lộn: "Bà già bà đi bà té, ai xô bà ha."
Ḍng thời gian trôi chảy êm xuôi như con nước ḍng sông khi ṛng lúc lớn tuần tự, lặng yên; một quăng đời hành điệu cũng b́nh yên nơi đó, để nuôi cái sơ tâm thánh thiện. Cái tâm làm Phật tức thời: cái tâm mà nh́n đâu cũng thấy Phật hết. "Nhất niên Phật tại tiền." Cái tâm trong thời này, thật xứng đáng là tâm kẻ xuất gia. Đi đứng nằm ngồi một cách cẩn trọng, giữ ǵn. Ngó trước, nh́n sau, sao cho xứng đáng người đi tu đầu Phật.
Một ḍng sông ngăn cách, bên kia bờ là t́nh thương của mẹ. Bên này bờ là ḷng đại bi của Đấng Thế Tôn. Do vậy, cứ mỗi lần chèo đ̣ đưa Thầy đi Phật sự, một ḿnh quay về, gát mái chèo, nh́n qua bên kia bờ sông mà nhớ một cái ǵ đó đă tiềm tàng trong ḷng tự bao giờ. Tự nhiên. Nhẹ nhàng. Đôi chút bâng quơ. Hương thừa của tuổi trẻ, th́ chính những giây phút này sơ tâm giao động. Ḷng từ bi của Phật, ư niệm yêu thương của mẹ cha.
Bắt đầu phân tách, lư luận, xem hợp lư để bảo vệ và ư niệm xuôi ḍng bao giờ cũng nặng hơn. Lắm khi sơ tâm bị chao đảo, hoang mang, găy đổ, để tự bênh vực cho ḿnh một chuyến đ̣ qua sông, để lại sau lưng sơ tâm, đơn độc. Nhưng chuyến đ̣ vẫn nằm ĺ nơi bến. Sơ tâm vẫn lẳng lặng để nghe mỗi buổi sáng, tay cầm chuỗi mà ḷng thênh thang:
Cần tảo già lam địa
Thời thời phước huệ sanh
Tuy vô nhân khách đáo
Diệc hữu thánh nhơn hành.
như một thói thường mà thời làm điệu ai chẳng bước qua.
Một năng lực sống c̣n. Một ư chí tự tồn bồi đắp cho sơ tâm dường như là phước nghiệp. Tác nghiệp. Duyên nghiệp. Hay Phật pháp nghiệp, mà sự đi tu để làm điệu đâu ai lựa chọn. Chọn làm tiểu để quét lá đa, lá bồ đề, rồi đêm đêm ngủ nơi điện Phật để nghe muỗi ṃng vo ve chăm sóc. Ngày hai bữa cơm nơi ngăn cà mèn để nơi nhà trù th́ buồn quá. Nhưng cứ thế mà sống. Như vậy mà lớn khôn, cho đến ngày cuối cùng phủi sạch nhóm tóc - cái vá của điệu, để làm thầy Sa di mà ḷng không mong muốn. Đâu c̣n cái vá trong vẻ xinh lịch. C̣n lại cái ǵ của đời tươi tắn, hiền ḥa với nhóm tóc vắt sau tai. Giờ sạch tóc, thấy đầu tṛn d́nh, đạo mạo, trang nghiêm. Mà nào có muốn làm lớn. Thích tiểu quét sân, tưới nước, mà lá cây sứ, mộc lan bên cạnh chánh điện vẫn không thôi rung.
Lạc diệp tiểu đồng vị tảo
Điểu đề sơn khách du miên.
Dịch: Lá rụng tiểu đồng chưa quét
Chim kêu sơn khách c̣n ngơi.
Từ giá trị thực nghiệm qua đời sống hằng ngày, kẻ mới phát tâm xuất gia thấy ḿnh quá ư bé bỏng trước nỗi bao la, vô cùng của biển Phật pháp. Lời dạy của Đức Phật thật đơn giản, rơ ràng, thực tiễn qua hành vi đi, đứng, nằm, ngồi, uống, ăn, sinh hoạt, mà cũng có lời dạy siêu tuyệt, ly ngôn, tuyệt tướng, tách khỏi phạm trù đối đăi, tục đế.
Bằng những bước đi chập chững của thời ban sơ, để sau này nghe Đức Phật khen ngài A Nan - Đa văn cường kư: "Phật pháp như đại hải thủy, lưu nhập A Nan tâm." Phật pháp như nước trong biển lớn, chảy vào tâm A Nan, mà thấy ḿnh bọt bèo, rêu rong. V́ tâm của ngài A Nan lớn quá. Rộng thênh thang như hư không. Bao hàm, dung nạp tất cả. Lời dạy của Phật đâu chỉ riêng trong phạm trù thế gian, mà c̣n siêu xuất thế gian hơn nữa cho các bậc thánh đệ tử. Cho các hàng đại bồ tát, thượng căn thượng trí, vậy mà ngài A Nan đều nhớ hết. Nhớ để sau này, khi Đức Thế Tôn nhập niết bàn, đích thân ngài A Nan trùng tuyên giáo pháp, kiết tập kinh điển. Cái tâm của bậc thánh là như vậy. C̣n tâm của tiểu quét lá th́ sao? Sơ sài. Dễ duôi. Chểnh mảng quá! mà có lần tiểu công phu khuya ngủ gục trên mỏ. Lắm lúc hư việc Thầy bắt quỳ hương. Đó là sơ tâm của người phàm. Nhưng dẫu sao tiểu quét lá bồ đề vẫn tin và hiểu rằng: "Phật chúng sanh tâm vô sai biệt" th́ đến khi nào đó, tâm tiểu được lắng trong. Tâm chúng sanh không c̣n, chừng ấy tâm Phật hiển lộ. Tiểu điệu thành Phật. Trong ư nghĩa này, tiểu có nghe:
"Nhứt điểm như tinh tượng
Hoành câu tợ nguyệt tà
Phi mao tùng thử đắc
Tố Phật giả do tha.
(Một điểm như h́nh sao
Mốc câu giống trăng tà
Chẳng mang lông đội sừng
Làm Phật cũng do tâm).
H́nh tướng của thời sơ tâm vẫn c̣n mường tượng. Ḍng sông nọ. Mái chùa xưa như vết ṃn thời gian lặng mờ trong dĩ văng.