ThiỆn Tri ThỨc – NgưỜi Đưa Ta VưỢt Qua Gió BỤi
Thích Thái Ḥa
Trong đời sống con người, sự tư duy hợp lư không cho phép ta suy nghĩ và kết luận trên thế gian này có một con người hoàn toàn xấu hay có một con người hoàn toàn tốt.
Xấu và tốt hay thiện và ác của con người chỉ là những tập hợp của nhiều yếu tố tạo nên. Bản chất của nó là rỗng không, không có thật thể. Nên, nó không có bất cứ một h́nh tướng nào nhất định cho chính nó, để cho ta nhận định và kết luận một cách chính xác đối với nó.
V́ nó không có thật thể, và không có bất cứ một h́nh tướng nào nhất định cho chính nó, nên nó có thể trở thành bất cứ h́nh tướng nào hoặc thiện hay ác, hoặc tốt hay xấu tùy theo điều kiện nội và ngoại tại tác động để nó biểu hiện. Có khi nó biểu hiện có vẻ như là thiện, nhưng thực chất của nó là ác và có khi nó biểu hiện có vẻ như là ác, nhưng thực chất của nó là thiện.
Xấu và tốt hay thiện và ác của một con người tùy thuộc rất nhiều điều kiện để tạo nên những phẩm tính thiện ác, xấu tốt ấy. Không có ư nghĩ, hành động và lời nói nào liên hệ đến tham, sân, si, kiêu mạn, chấp ngă mà trở thành thiện bao giờ! Và không có ư nghĩ, lời nói và hành động nào đi từ Tâm bồ-đề và đại nguyện từ bi mà trở thành xấu ác bao giờ!
Trong đời sống của ta, thiện tri thức là điều kiện tác động giúp cho ta thấy rơ ta có tâm bồ đề, và tâm ấy có thể sinh khởi và lớn mạnh trong đời sống của ta; thiện tri thức là người giúp ta nuôi lớn những hạt giống tốt đẹp ấy để kết thành hoa trái b́nh an trong đời sống hiện tại và tương lai cho ta.
Thiện tri thức là người bạn đồng hành với ta, để giúp ta dựng đứng lại những ǵ do những tư duy, những nhận thức, những tri kiến sai lầm của ta đă làm cho đời sống của ta bị chao đảo, bị nghiêng ngửa và sụp đổ.
Thiện tri thức là người bạn đă đồng hành với ta, để giúp ta hàn gắn lại những ǵ mà do những hành động vụng dại, cố chấp của ta làm cho đời sống của ta bị rạn nứt, vỡ đôi, vỡ ba…
Nếu đời sống của ta bị vỡ vụn, không thể hàn gắn, th́ thiện tri thức là người có thể giúp ta đứng dậy từ những mảnh vụn của cuộc đời để tái tạo một cuộc sống mới, khiến cho nhân phẩm của ta được phục hồi, những điều thiện của ta được tái sinh trở lại.
Thiện tri thức không phải là người có khả năng lư luận giỏi mà là người có khả năng giỏi để bật sáng ngọn đèn, khi đêm tối phủ lên đời ta. Thiện tri thức không phải là người có khả năng ngăn chặn gió bụi cho ta mà là người có khả năng giúp ta vượt qua gió bụi của cuộc đời.
Thiện tri thức không phải là người suốt ngày ngồi hàn huyên với ta, hết chuyện này tới chuyện khác hay là người có quá nhiều hứa hẹn với ta, mà là người có thể chưa từng ngồi với ta một giờ nào và chưa từng hứa hẹn với ta bởi bất cứ một điều ǵ, nhưng mỗi khi bất an, tâm ta nghĩ tới họ, th́ sự b́nh an trong ta liền được phục hồi; niềm tin và hy vọng trong ta liền được phục sinh.
Thiện tri thức đến với ta không phải là những thiên sứ từ trời cao giáng xuống hay là những địa thần từ ḷng đất vọt lên, hay từ nơi những am miếu, mà từ nơi Tâm bồ-đề và phát khởi đại nguyện của họ.
Tâm bồ-đề là tâm sáng suốt và nguyện sống cuộc đời sáng suốt, ví như ngọc lưu ly, không bị bất cứ một thứ bụi nào bám vào làm cho dơ bẩn, thiện tri thức đến với ta từ tâm và nguyện ấy;
Tâm bồ-đề là tâm yêu mến và giúp đỡ hết thảy chúng sanh thành tựu thiện pháp không hề biết mỏi mệt, thiện tri thức đến với ta từ tâm và nguyện ấy;
Tâm bồ-đề là tâm rộng lớn như đại địa và nguyện gánh vác hết thảy trọng trách mà không bao giờ cảm thấy mỏi mệt, thiện tri thức đă đến với ta từ tâm và nguyện ấy;
Tâm bồ-đề là tâm rắn chắc như kim cương, và nguyện không bị hủy hoại bởi thời gian, không bị xê dịch bởi không gian, thiện tri thức đă đến với ta từ tâm và nguyện ấy;
Tâm bồ-đề là tâm vững chăi, ví như núi Tu-di, nguyện khiến không bị các dục thế gian làm cho khuynh đảo, thiện tri thức đă đến với ta từ tâm và nguyện ấy;
Tâm bồ-đề ví như bà mẹ hiền nuôi con, nguyện không bao giờ cảm thấy nhàm chán và mỏi mệt, thiện tri thức đă đến với ta từ tâm và nguyện ấy;
Tâm bồ-đề ví như người học tṛ trung thành, nguyện không bao giờ đi ngược lời dạy của bậc đạo sư, thiện tri thức đă đến với ta từ tâm và nguyện ấy;
Tâm bồ-đề ví như người làm công nhiệt t́nh, nguyện không bao giờ làm trái lời chủ, thiện tri thức đến với ta từ tâm và nguyện ấy;
Tâm bồ-đề ví như lương khuyển, v́ không bao giờ phản chủ, thiện tri thức đến với ta từ tâm và nguyện ấy;
Tâm bồ-đề ví như kiện ngưu, chuyên chở không bao giờ mệt mỏi, thiện tri thức đến với ta từ tâm và nguyện ấy…
Tâm và nguyện của thiện tri thức là vậy, nên thiện tri thức đă đến với ta rất nhiều h́nh thức khác nhau:
Có khi là một hài nhi; có khi là một bậc trưởng thượng; có khi là một vị tướng giỏi; một quốc vương; có khi là một nhà truyền giáo; có khi là h́nh tướng của một trưởng giả giàu có; có khi là h́nh ảnh của một vị đạo sĩ; một vị Bồ Tát hay Phật; và cũng có khi là một con người đầy thô bạo, không có chút nết na nào cả; hoặc có khi chỉ là một vầng trăng; một đóa hoa; một trang sách; một câu thơ hay một ḍng suối reo chảy vô t́nh… nhưng tất cả những h́nh thức ấy là những điều kiện giúp cho ta phát khởi được niềm tin nơi cuộc sống; khơi phát được tâm Bồ-đề, chuyển hóa được tâm thức thô trược nơi ta, khiến trong ta sinh khởi những hạt giống tốt đẹp và thánh thiện; giúp ta có khả năng pḥng hộ những hạt giống xấu ác trong tâm, không để sinh khởi; giúp ta đứng dậy từ tâm ly tham, ly sân, ly si, ly kiêu mạn, ly nghi ngờ và ly chấp ngă; giúp ta vượt qua con đường đầy gió bụi của sinh tử, để đến nơi an toàn và hạnh phúc cao thượng.
Ác tri thức th́ ngược lại với thiện tri thức. Thiện tri thức là người có khả năng làm cho những điều xấu ác trong ta càng ngày càng giảm thiểu và những điều tốt đẹp trong ta càng ngày càng tăng lên; là người có khả năng làm cho những khổ đau trong đời sống của ta càng ngày càng giảm thiểu và sự b́nh an trong đời sống của ta càng ngày càng tăng lên.
Trái lại ác tri thức là người có khả năng làm cho đời sống của ta từ giàu trở thành nghèo, từ thanh cao trở thành thấp kém, từ thẳng đứng, trở thành xiêu vẹo và từ xiêu vẹo trở thành nghiêng ngửa và sụp đổ; là người có khả năng làm cho đời sống của ta đang liền lặn trở thành rạn nứt và từ rạn nứt đến đổ vỡ, bể nát.
Ác tri thức là người ta gần bên họ, khiến ḷng tham của ta càng ngày càng tăng lên; ḷng sân của ta càng ngày càng dễ bộc phát; ḷng si của ta càng ngày càng tăng lên một cách thái quá; tâm nghi ngờvà tính ích kỷ của ta càng ngày càng trở nên trớ trêu và mù quáng.
Ác tri thức là người có khả năng đưa ta từ ánh sáng đi vào bóng đêm và từ bóng đêm này tới bóng đêm khác, khiến cho đời sống của ta từ khổ đau này dẫn sinh ra sự khổ đau khác.
V́ vậy, thiện hay ác, xấu hay tốt của một con người, chúng tùy thuộc vào rất nhiều tác duyên để biểu hiện. Thiện tri thức hay ác tri thức là những điều kiện rất tích cực để cho tính thiện hay ác, xấu hay tốt nơi ta biểu hiện mỗi ngày.
Nên, ta không ngạc nhiên ǵ, một người ngày hôm qua rất tốt mà ngày nay họ lại trở thành xấu và người ngày hôm qua rất xấu, mà hôm nay họ lại trở thành một người rất tốt. Xấu và tốt hay thiện và ác ở nơi con người hoàn toàn không có tự tính, chúng chỉ biểu hiện theo duyên. Duyên ấy là thiện tri thức hoặc ác tri thức vậy.
V́ vậy, thiện duyên hay thiện tri thức là những điều kiện giúp ta vượt qua gió bụi cuộc đời.
Ở trong đời, ta thà mất châu báu, mất địa vị, mất tay chân, nhưng nhất định không để mất thiện tri thức, v́ mất thiện tri thức tâm Bồ-đề của ta sẽ bị thối chùn, ta sẽ mất hết thảy phước báo làm người, làm trời, làm thánh, làm Bồ Tát và Phật, và v́ mất thiện tri thức, th́ không c̣n có ai bật ngọn đèn tuệ giác giữa đêm trường, cho ta thấy rơ những giá trị cao quư của cuộc đời, để phát khởi tâm Bồ-đề nhằm bước tới và yêu thương; và mất thiện tri thức ta sẽ bị gió bụi giữa cuộc đời cuốn mất. Mất đi đâu đố ai biết!