T̀M, NH̀N VÀ THẤY

Vĩnh Hảo

Sáng nay trời lành lạnh. Mưa thu phơ phất bay. Chung trà, nóng. Hương trà, thơm. Một ḿnh thanh thản, ngồi nh́n bâng quơ ra cửa sổ. Có những lúc thật bận rộn, đến nỗi chỉ thấy công việc, không thấy ḿnh. Cũng có những lúc thật vô vi nhàn rỗi, chỉ thấy ḿnh với ḍng suy tư lặng lờ lăng đăng, chẳng thấy công việc.

Con mèo trên nóc nhà xe cũng đă phóc xuống t́m chỗ trú ẩn từ lâu, dưới mái hiên, bên những chậu lan đất. Có tiếng người vừa đi vừa nói chuyện, bước chân nhanh vội. Mưa vẫn lất phất bay. Mưa, cho phép nhàn rỗi mà cũng khiến cho vội vàng, thúc bách hơn.

Có ǵ phải vội vàng chứ, mà sao cứ vội vàng! Người trần vội vàng hoàn tất công việc để c̣n làm việc khác. Càng hoàn tất nhiều việc, càng thành công, có thể ổn định, hạnh phúc. Nhà đạo vội vàng thoát ly sinh tử bằng cách tu tập, thiền định. Càng vượt qua nhiều giai đoạn, càng gần với phật quả. Có điều ǵ mâu thuẫn trong sự vội vàng tu tập với sự thúc bách của vô thường. Chính v́ cuộc thế vô thường mà không thể sống lây lất qua ngày đoạn tháng. Phải nỗ lực, tinh tấn, không được chểnh mảng, bởi v́ một khi quỷ dữ vô thường kéo đến, sẽ không kịp hoàn tất lộ tŕnh giải thoát giác ngộ, sẽ không có cơ hội để tấn thủ đạo nghiệp. Nhưng làm thế nào mà sự nôn nả, háo hức, phấn khởi, vội vă có thể t́m thấy cho ḿnh một cái ǵ vô hạn?

T́m, có thể được thấy. Nhưng cái kết quả ‘thấy’ của sự t́m kiếm luôn luôn là một cái ǵ hữu hạn đă thấy, đă biết, đă nghe, đă ngửi, đă nếm, đă nh́n… trong quá khứ.

Cái vô hạn th́ không thể t́m. V́ nó hiện hữu ở khắp nơi. Nh́n ở đâu cũng thấy nó th́ không cần phải t́m, không phải nhọc công đi t́m.

Lư luận như thế không sai, nhưng nguy hiểm. Bởi v́, ở đời sống này, con người luôn có khuynh hướng t́m một cái ǵ cụ thể, có thể thấy được, nắm bắt được. Người ta thà đi t́m cái hữu hạn, có đó rồi mất đó, c̣n hơn không t́m ǵ cả, mà rồi cũng chẳng thấy đâu là cái vô hạn. Mà vô hạn để làm ǵ! Nói theo tâm lư thế tục th́, chẳng xài được chi trong cuộc sống hữu hạn vô thường! Con người thích được vài ba cái hữu hạn hơn là một cái vô biên vô lượng. Thứ ǵ mà tính được, đếm được, sẽ cho cảm giác hạnh phúc mạnh hơn, phấn khích hơn, chẳng hạn như đếm tiền đếm bạc. C̣n cái vô hạn đó hả? Nếu ai cũng sẵn có, không bao giờ mất, th́ cứ để yên đó đi, cần chi phải lôi ra mà lư luận, bàn bạc!

Thật là thảm sầu đến tội nghiệp.

Thế nên, từ việc đạo bắt qua việc đời, có khi chẳng ăn nhập. Không ăn nhập ở đây, chẳng phải đạo-đời không liên quan, mà chính là nhà đạo ly khai cuộc đời, và người đời không thèm nhập đạo.

Lại là một cái thảm sầu tội nghiệp khác.

Vậy th́, nói như Trịnh Công Sơn, “sống trên đời này, cần phải có một tấm ḷng.” Một tấm ḷng, chưa đủ. Phải t́m, phải thấy cái đă, th́ mọi việc mới có thể được bắt đầu. Ở đời này, người ta phải bắt đầu bằng cuộc t́m và thấy.

T́m ǵ, thấy ǵ hỡi những người bôn ba, chộn rộn trong gịng chảy xiết của cuộc tồn sinh huyễn hóa?

Chẳng lẽ lại không thấy ǵ trong cuộc đời?

Chẳng lẽ chỉ thấy đời trong đời?

Chẳng lẽ lại không thấy ǵ trong đạo?

Chẳng lẽ chỉ thấy đạo trong đạo?

Chứ không phải rằng pháp phật không ĺa pháp thế gian?

Chứ không phải rằng mưa bay lất phất hôm nay cũng là pháp phật?

Chứ không phải rằng lá thu rơi cũng thuyết giảng về vô thường hoại diệt?

Chứ không phải rằng một chung trà nóng cũng là pháp phật, một băi phân trâu cũng là phật pháp?

Chứ không phải rằng những phóng ảnh của t́nh yêu, con người, từ bi và thù hận, bao dung và cố chấp, xả lợi và tham lam… đều không ngoài phật pháp?

Đọc một đoạn văn, một bài thơ, để t́m ǵ, để thấy ǵ? Nếu t́m cái đă từng thấy, th́ có cần phải t́m chăng? Nếu t́m cái chưa bao giờ thấy, làm sao biết được khi nào nó xuất hiện để nhận ra nó!

Như thế, người làm văn học và người thưởng thức văn học Phật giáo trước hết phải trang bị cho ḿnh sự thấy, rồi từ đó, nh́n và quan sát tất cả. Không thể đi theo cái vết muôn thuở của cuộc đời là ‘phải đi t́m để thấy.’

Ngược lại, phải thấy tất cả các pháp thế gian đều là phật pháp. Từ cái thấy này, nh́n ở đâu cũng thấy đạo, nh́n ở đâu cũng thấy Phật. Không thấy pháp phật trong pháp thế gian, không thấy thế gian trong pháp phật, th́ cần phải xét lại thái độ và sở tri phật-học của ḿnh.

Cánh cửa của văn học, báo chí Phật giáo cần phải khai thông, không thể ‘bế quan tỏa cảng’ măi được.

Đọc văn thơ Phật giáo mà cứ đ̣i hỏi lúc nào cũng phải trang nghiêm, đạo mạo, cân xứng, chuông bên phải, mơ bên trái, bát nhang ở giữa, chân đèn hai bên, đông-b́nh tây-quả… th́ thôi, tốt nhất lật Tam Tạng kinh điển ra đọc, cần ǵ phải đọc văn thơ!

Hăy đọc một đoạn trong kinh Hoa Nghiêm.

“Ngày kia, Bồ tát Văn Thù bảo Thiện Tài đi hái thuốc, dặn:

"Cái ǵ không phải là thuốc, hái đem về đây."

Thiện Tài t́m khắp không được, bèn trở về bạch:

"Không ǵ chẳng phải là thuốc cả."

Văn Thù bảo:

"Cái ǵ là thuốc, hái đem về đây."

Thiện Tài hái đem về dâng lên Văn Thù. Văn Thù cầm mớ thuốc nói với đại chúng:

"Thuốc này cũng có thể giết người, cũng có thể cứu sống người."

Dĩ nhiên cái ǵ cũng có điều thuận và nghịch, lợi và hại của nó. Giống như thuốc, có thể chữa bệnh, có thể gây bệnh. Nhưng không thể v́ vậy mà không hái thuốc, nấu thuốc.

Nh́n đâu cũng thấy thuốc, là nền tảng của y học. Dùng thuốc một cách khéo léo và thích ứng, là dụng hạnh và tài năng của y sĩ.

Mưa bên ngoài đă tạnh và nắng đă lên cao. Có thể ngồi bên cửa sổ mà thấy cả bầu trời xanh ngát của một ngày thu đẹp.

Midway City, ngày 01 tháng 12 năm 2006

Vĩnh Hảo