VỀ VƯỜN
Về đây, sáng sớm mặt trời soi nơi vườn
trước, buổi chiều nắng xiên ở vườn sau.
Trên cao độ của vùng đồi núi chập chùng, mây trắng giăng ngang tầm mắt.
Chung quanh trống trải, nh́n đâu
cũng thấy trời xanh. Gió lồng lộng xua cây lá
lao xao. Hàng xóm dăm ba căn nhà đất rộng thênh thang. Lũ trẻ chơi đùa trên
con đường nhỏ chỉ rộn lên một lúc rồi trả lại không khí êm đềm của
khu ngoại ô im vắng.
Bên nhà người hàng xóm, con ngựa
con mấy tháng tuổi trông thật dễ thương; nó cuồng
chân chạy rông trong khoảng chuồng rào bằng lưới
mắt cáo, trong khi ngựa mẹ th́ sục đầu vào cái thùng phuy nhựa t́m nước
uống. Thùng trống, ngựa mẹ dùng mơm hất qua hất lại lăn lóc, tạo tiếng kêu
lục cục để nhắc nhở chủ quan tâm. Ha, mấy nhà hàng xóm này nhà nào cũng
nuôi ngựa. Ít nhất cũng hai con. Thế mà chưa ai làm cái chuồng cho đàng
hoàng. Họ mượn hàng rào mắt cáo của vườn nhà để làm chỗ "nhốt" ngựa.
Trong khi đó, sân sau của ḿnh lại có cái chuồng ngựa thật rộng
đóng bằng loại nhựa đặc màu trắng. Chuồng ngựa
kiên cố, có
cổng cài then đàng hoàng, mới tinh au, sáng lên giữa nền đất vàng
sậm. Ừ, th́ có chuồng, để làm chi đây? Người có ngựa lại không có chuồng;
người có chuồng lại chẳng nuôi ngựa!
Đâu phải ḿnh cố ư sở hữu cái chuồng ngựa này đâu. Chỉ tại chủ nhà trước
đóng chuồng nuôi ngựa, bây giờ bán nhà, mang ngựa đi, bỏ lại cái chuồng
nơi đây, thế thôi!
Nếu không thích khuôn khổ th́
đừng bày chuyện đặt ra những khuôn thước đạo đức, những điều lệ nội qui,
những đường hướng, qui tắc, qui luật... đ̣i hỏi hoặc ép buộc người này
người kia phải nghiêm chỉnh tuân theo, trong khi chính ḿnh lại bê bối,
lem nhem, chẳng tôn trọng ngay cả những điều lệ căn bản tối thiểu! C̣n
nếu không theo được qui ước chung th́ hăy im lặng, sống nơi hoang vu rừng rú, chẳng
cần luật tắc ǵ của tổ chức con người và xă hội. Ngựa hoang th́ cần ǵ
chuồng. Ngựa nhà th́ phải có chuồng tươm tất. Không đủ khả năng làm
chuồng th́ đừng nuôi ngựa. Không thích nuôi ngựa th́ đừng làm chuồng.
Chuyện chỉ có vậy thôi, sao lại làm cho trở thành rối rắm cuộc đời!
Lâu lắm rồi mới trở lại công việc cuốc
cỏ, dọn vườn. Khu vườn người trước để lại sao mà um
tùm, rậm rịt. Vườn trước họ c̣n cố gắng cắt tỉa, dọn dẹp cho được mắt và
tránh sự phiền hà của hàng xóm cũng như của sở vệ sinh thành phố--nhưng
cũng chỉ được xem là tàm tạm thôi--c̣n vườn sau th́ quả là giống một khu
rừng thu gọn. Cỏ gai và những giây leo tràn lan, lấn lướt những giống
cây quư. Đồ đạc trong nhà không dùng được nữa cũng vất bừa đâu đó
chung quanh, bất cứ chỗ nào c̣n được khoảng trống.
H́ hục cả tháng trời dọn dẹp, khu vườn vẫn chưa gọn sạch như ư muốn.
Chẳng phải sự ngăn nắp, gọn
gàng, thứ tự, sạch sẽ... là điều mà ai cũng ưa thích, mong muốn. Có khi
sự bừa băi, vô trật tự, dơ nhớp, bầy hầy... lại cho người ta niềm thú vị,
thoải mái nào đó. Như ư của ḿnh không hẳn sẽ như ư người khác, ngược
lại cũng thế. Cứ theo tính khí và thói quen của ḿnh mà tạo nên thế giới
của riêng ḿnh, như ư ḿnh; rồi hồn nhiên mà sống trong sự bày vẽ đó.
Trật tự không hẳn là tốt đẹp; vô trật tự cũng không hẳn là tồi tệ. Trật
tự là sự bày biện theo công thức; vô trật tự là thứ trật tự ngoài công
thức qui định của con người và xă hội. Có thể nào chọn một trong hai thứ
trật tự này không nhỉ? Nếu được th́ tại sao phải lo vườn trước tươm tất để
che mắt thiên hạ, c̣n vườn sau th́ bừa băi, luộm thuộm, hoàn toàn trái
ngược? Hay là sống ở cuộc đời này phải đi hàng hai, bề ngoài sống với
thiên hạ, bề trong th́ sống cho ḿnh? Ôi, chẳng lẽ con người trong tư
cách một phần tử của xă hội và nhân loại, đều phải như thế? Và ngay cả
những người lănh đạo quốc gia, tôn giáo, đoàn thể... cũng phải như thế?
Nếu phóng khoáng với người, khắc kỷ với ḿnh th́ là điều đại hạnh cho
cuộc đời. Chỉ sợ là ngược lại.
Mà thực tế đă cho thấy, chỉ toàn là ngược lại.
Mùa đông, mặt trời lặn sớm.
Mới năm giờ chiều mà mây xa đă tím ửng cả nửa ṿm trời. Ngồi ở hiên sau,
lắng nghe âm thanh của hoàng hôn rơi xuống theo gió nhẹ. Tiếng chó sủa
đâu đó khi xe chạy qua đường. Một đàn chim bay vội về phương bắc, nơi
dăy núi trùng trùng giăng ngang ẩn hiện sau màn mây mờ đục. Cuộc sống
của con người dường như ngưng tụ trong khoảnh khắc, nhường chỗ cho sự
tịch lặng của màn đêm huyền diệu. Muôn sao bắt đầu ánh lên những chớp
ḷe linh động của những thế giới bí ẩn xa xăm.
Về vườn, vui thú điền viên,
thực chất chỉ là ảo vọng sắp xếp cuộc đời theo ư ḿnh, trong khả năng
giới hạn của ḿnh. Một mảnh vườn nhỏ bừa bộn cỏ gai và rác rưới không
hẳn là phải cần đến sự chăm sóc của bàn tay và khối óc con người. Dọn
dẹp sắp xếp th́ là vườn. Để cỏ cây tha hồ trỗi dậy th́ là rừng. Có ǵ
đẹp, xấu, sạch, dơ? Chỉ là theo ư ḿnh hay không mà thôi. Nhưng nếu chủ
tâm tạo dựng vườn tược th́ cũng nên chăm sóc vườn sau như là vườn trước,
trong nhà cũng như ngoài sân. Không phải v́ bên trong và bên sau, khuất
mắt thiên hạ th́ cẩu thả bê bối; không phải v́ bên ngoài và đàng trước
tŕnh diện láng giềng mà cẩn trọng vun quén chăm lo. Cỏ rác, bụi bặm, có
bao giờ ngưng sinh sôi, tràn lấn? Cuộc đời và thuộc tính của nó có bao
giờ là sự bất hoại, thường nhiên? Chính sự bất toàn khổ đau là trật tự
muôn đời của con người và xă hội. Vô trật tự là trật tự của nó. Ai cũng
hiểu điều này và đă từng phát biểu nhiều lần về điều này. Như thế,
nguyện làm giảm thiểu khổ đau cho cuộc đời, có thể nói nôm na chỉ là ước
vọng dọn vườn: không phải để có một mảnh vườn tuyệt đối đẹp đẽ, ngăn nắp,
sạch sẽ, không bao giờ có rác rưới, cỏ gai... mà để tiếp tục công việc
của một người dấn thân đi trên con đường dài bất tận. C̣n cỏ rác th́ c̣n
dọn dẹp, chẳng làm sao mà gọi là về vườn, vui thú điền viên được. Cũng
vậy, cuộc đời c̣n khổ đau bất toàn, th́ chẳng làm sao mà nghỉ ngơi,
hưởng nhàn được.
Về đây, một ḿnh ngồi lặng ở hiên
sau ngắm bóng chiều tà mù lạnh hơi sương và những đêm dài huyền hoặc
bóng ngàn sao. Trong bóng đêm, không có sự sạch-dơ, tốt-xấu; không có
vườn hay rừng; không có phố thị hay ngoại ô. Chỉ có niềm tịch lặng. Và
tôi, tuy về vườn, lại chẳng có vẻ ǵ là cách xa với con người và cuộc
đời bên ngoài thềm hiên nhỏ nơi đây. Con đường vẫn như thế, dài bất tận.
Không thể không đi.
Vĩnh Hảo
(Chiều ngoại ô, San Bernardino, Nam
California, 12-2005)
