Trang chính | Thơ | Văn | Tác phẩm | Đọc thơ | Nhạc chọn lọc | Trang Phật giáo | Liên lạc
TRỊNH CÔNG SƠN - NỐI V̉NG TAY LỚN
(Khuya 28/4/2002, vài cảm nghĩ trước ngày 30/4)
(Tôi viết bài này bên trang Đọc Thơ, ở trang dành riêng cho Trịnh Công Sơn, nhưng xét thấy không thích hợp với không khí đọc thơ bên đó, nên đưa qua trang Tạp Ghi này)
Khi Trịnh Công Sơn nằm xuống, người Việt khắp nơi xôn xao, từ trong nước đến hải ngoại. Bao nhiêu nhật báo, tuần báo, nguyệt san, tạp chí, tuyển tập đều đua nhau viết về ông, tiếc thương một nghệ sĩ tài danh, dành cho ông niềm ưu ái vô cùng đặc biệt. Nhưng cũng có một số người chống đối, chỉ trích ông, kết án ông, v́ ông đă lên Đài Phát thanh Sài-g̣n, hát bản "Nối Ṿng Tay Lớn" lúc quân đội cộng sản tiến vào Sài-g̣n, miền Nam Việt-nam, ngày 30/4/1975.
Riêng tôi, nghe tin ông mất, đă buồn nhiều ngày. Tôi muốn viết một đoản văn hay một bài thơ nào đó về ông mà không viết được. Tôi sợ là không nói được hết những ǵ tôi cảm về ông. Rừng thơ-nhạc của ông mênh mông quá, nói ít th́ không hết ư, nói nhiều th́ lệch lạc thừa thăi. V́ vậy mà im lặng, rồi nghe, rồi đọc những người khác viết về Trịnh Công Sơn thay cho ḿnh. Người ta viết về ông hay quá, cũng bởi cuộc đời và những đóng góp nghệ thuật của ông quá hay, nên không thể không viết hay được.
Đối với tôi, bất cứ bản nhạc nào, lời ca nào, bài thơ nào, của Trịnh Công Sơn, đều có thể cho tôi hứng cảm để đọc, ngâm nga, ôm đàn ca, hát ư ử một ḿnh, hoặc viết. Thơ nhạc của ông là niềm gợi cảm cho những cuộc t́nh thơ mộng, tha thiết; cho những cuộc sống đẹp đẽ, thi vị, thánh thiện. Lời thơ của ông không b́nh dân, xuề x̣a đâu, vậy mà những ca khúc của ông đă bao trùm cả đất nước, gần gũi với bao thế hệ, không phân biệt Nam-Bắc, ư thức hệ, đảng phái. Không ai nghe và hát nhạc ông mà không yêu ông được. Chỉ bấy nhiêu thôi, đời ông đă quá đủ để đứng trên đài vinh quang tột đỉnh. Nhưng vinh quang, đối với một thiên tài như thế, thực ra cũng chẳng là ǵ cả. Nó chỉ là thứ trang sức hào nhoáng không làm tăng thêm giá trị nội tại của ông. Năm 1992, ông viết: "Có những ngày tuyệt vọng cùng cực, tôi và cuộc đời đă tha thứ cho nhau. Từ buổi con người sống quá rẻ rúng tôi biết rằng vinh quang chỉ là điều dối trá... Tôi không muốn khuyến khích sự khổ hạnh, nhưng mỗi chúng ta hăy thử sống cùng một lúc vừa kẻ chiến thắng vừa kẻ chiến bại. Nỗi vinh nhục đă mang ta ra khỏi đời sống để đưa đến những đấu trường..." (Trịnh Công Sơn, Những Bài Ca Không Năm Tháng, nxb Âm Nhạc, 1995, trang 271).
Niềm tuyệt vọng của ông là ǵ? Người ta nghĩ một người thành công, nổi tiếng, được mọi người mến mộ thương yêu như ông... th́ tuyệt vọng nỗi ǵ! Nghĩ vậy th́ không hiểu ông chút nào. Ông không đơn giản như một người gắng sức tiến từ đáy vực lên đến đỉnh cao rồi bắt đầu hưởng thụ. Cuộc đời ông là một chuỗi tranh đấu không ngừng. Khi cuộc chiến giữa anh em hai miền chấm dứt, kẻ chiến thắng hưởng thụ bă vinh hoa, người chiến bại lao khổ trong trại tù; súng đạn im hơi, môi miệng khua múa... bao nhiêu năm mà chẳng mang lại hạnh phúc ǵ cho đại khối dân tộc, th́ người nghệ sĩ như Trịnh Công Sơn, vẫn tiếp tục cuộc đấu tranh chống lại sự thù hận, hèn kém, khổ đau. Cuộc đấu tranh ấy công khai trên mặt văn nghệ đại chúng, nhưng lại âm thầm ở ước vọng bên trong.
Do ước vọng không nguôi về một cuộc đời tốt đẹp tươi sáng hơn, mà ước vọng này lại có vẻ như chẳng bao giờ thành, Trịnh Công Sơn trở thành "tên tuyệt vọng" (chữ của Trịnh Công Sơn tự ví ḿnh). Hơn 25 năm, chỉ có những tập đoàn thiểu số, hoặc thiểu số những cá nhân, những gia đ́nh, nhờ sự thay đổi lớn của thời cuộc mà trở nên vinh quang, trên trường chính trị hay kinh tế, trên đường tiến thân hay vinh thân, trong nước và hải ngoại. Và cuộc đời vẫn như thế. Khổ đau. Nghèo đói. Băng hoại. Chờ đợi mỏi ṃn. Tranh đấu mỏi ṃn. Mà chẳng thấy thay đổi ǵ. V́ vậy mà tuyệt vọng. Chứ có phải đâu đă vinh quang rồi th́ chấm hết. Trịnh Công Sơn tự gánh lấy sứ mệnh làm đẹp cuộc đời của anh từ lâu rồi. Cũng bài viết cuối tập nhạc ấy, anh viết: "Chúng ta đă đấu tranh. Đang đấu tranh. Và có thể c̣n đấu tranh lâu dài. Nhưng tranh đấu để giành lại quyền sống, để làm người, chứ không để trở thành anh hùng hay làm người vĩ đại. Cơi nguồn từ khước tước hiệu đó."
Nhưng tuyệt vọng như Trịnh Công Sơn không có nghĩa là buông xuôi. Ngược lại, tuyệt vọng đối với cuộc đời có nghĩa là anh tin cuộc đời vốn không thể khác đi. Cuộc đời sẽ trôi theo cái vận mệnh của nó. Có những điều bất toàn, không như ư. Có những điều mong muốn nhưng không bao giờ thành tựu. Tin chắc vào sự thể như thế, anh học được ḷng bao dung, tha thứ. Và nhờ vậy, anh có thể tiếp tục yêu thương cuộc đời như anh đă từng.
"Tôi đă mỏi dần với ḷng tin. Chỉ c̣n lại niềm tin sau cùng. Tin vào niềm tuyệt vọng. Có nghĩa là tin vào chính ḿnh. Tin vào cuộc đời vốn không thể khác.
Và như thế, tôi đang yêu thương cuộc đời bằng nỗi ḷng của tên tuyệt vọng." (Trịnh Công Sơn, sách đă dẫn, trang 272)
Với một tâm hồn cao đẹp như thế, thực sự là chẳng cần một ṿng hoa vinh quang nào. Anh không cần đứng trên chóp đỉnh cuộc đời, mà anh nằm trong ḷng cuộc đời.
Bao nhiêu chữ nghĩa, ngôn từ cũng không đủ cho tôi viết lời ca tụng xứng đáng dành cho anh. Chỉ xin, nhân ngày 30/4 sắp tới, nói một chút cảm nghĩ của ḿnh về chuyện Trịnh Công Sơn lên Đài Phát thanh Sài-g̣n, ca bài Nối Ṿng Tay Lớn.
Hăy nhớ lại bối cảnh Sài-g̣n lúc ấy. Hỗn loạn. Cướp bóc. Mất niềm tin. Mất hướng đi. Căng thẳng. Sợ hăi. Tuyệt vọng. Buồn bă. Kéo dài trong nhiều ngày. Nhiều người có phương tiện, may mắn, đă tuôn chạy trước. Nhiều người phải di tản mấy lần, từ Huế vào Đà Nẵng, từ Đà Nẵng vào Nha Trang, từ Nha Trang vào Sài-g̣n, để rồi cuối cùng, miền Nam cũng mất. Ai làm mất? Chính quyền? Quân đội? hay là dân? hay là v́ mấy anh nghệ sĩ? Đừng đổ lỗi cho riêng ai cả. Tất cả chúng ta, những người đă trưởng thành vào giai đoạn đó, đều có trách nhiệm đối với nỗi tang thương đau khổ của đất nước. Cho dù Trịnh Công Sơn không hát bài Nối Ṿng Tay Lớn năm 1975 và không sáng tác bài đó vào cuối thập niên 1960, th́ t́nh thế cũng chẳng thay đổi ǵ cả. Cả một bộ máy chính quyền từ trung đến cao cấp, cho đến hàng tướng lănh, sĩ quan quân đội của mọi binh chủng... tan hàng chạy hết, bỏ lại nhân dân và những người nghệ sĩ tay không tấc sắt tự vệ như chúng tôi để đối phó với xe tăng và súng đạn. Chúng tôi sẽ làm ǵ? Một nửa trong số chúng tôi (người dân) không biết cộng sản là ǵ; một nửa khác th́ biết, nhưng biết th́ sao chứ? Làm được ǵ? Chỉ đứng sững ra mà nh́n, mà nghe thôi. Trong cái thời điểm mà chúng tôi hoang mang chẳng biết phải phản ứng thế nào trước một biến cố bất ngờ và kinh hoàng ấy, Trịnh Công Sơn đă cất lên tiếng hát của ông. Nối Ṿng Tay Lớn. Lời ca ấy, vừa trấn an chúng tôi, những người bên phía thua trận, vừa nhắc nhở những người chiến thắng, rằng chúng ta là anh em cả, đừng sợ hăi nhau, đừng làm tổn hại nhau, mà hăy yêu thương nhau, nắm chặt tay nhau, nối ṿng tay lớn của anh em hai miền. Dù miền Nam thắng hay miền Bắc thắng, Trịnh Công Sơn cũng sẽ lên Đài phát thanh Sài-g̣n hoặc Hà-nội để ca bài ca ấy. Tôi tin như vậy.
Cho dù bạn nói rằng Trịnh Công Sơn đă hát để đón rước chào mừng cách mạng hay Trịnh Công Sơn đă lầm về bản chất của những người bên kia chiến tuyến, vân vân và vân vân, tôi vẫn cứ tin rằng, Trịnh Công Sơn đă làm đúng thiên chức của một người nghệ sĩ đứng trên mọi phe phía. Vào cái thời điểm căng thẳng, ngột ngạt mà có lẽ chính bản thân bạn và chúng tôi cũng thế, run rẩy, dè dặt, rút vào bóng tối, th́ Trịnh Công Sơn một ḿnh, một cây đàn, đứng lên giữa bao họng súng ngờm ngờm tiến vào thủ đô miền Nam, cất tiếng hát chân thành tha thiết, nói lên ước vọng chung của người dân hai miền. Nên nhớ rằng lúc ấy người thắng trận chưa thành lập được chính phủ lâm thời, và Trịnh Công Sơn vốn bị chính quyền miền Bắc lên án là ủy mị chứ không phải là anh đă được công nhận đâu. Vậy mà anh đă dám lên Đài Phát thanh hát. Không phải là lời hát chào mừng mà là lời kêu gọi của bao dung, tha thứ, yêu thương. Lời anh ca làm yên ḷng người dân chúng tôi và làm chùng đi những tay súng. Bài ca của anh, không phải chỉ đẹp và ư nghĩa ở thời điểm ấy, mà c̣n đẹp suốt chiều dài ước vọng của người dân Việt-nam.
"Rừng núi dang tay nối lại biển xa
Ta đi ṿng tay lớn măi để nối sơn hà
Mặt đất bao la, anh em ta về
Gặp nhau mừng như băo cát quay cuồng trời rộng
Bàn tay ta nắm nối laị một ṿng Việt-nam.
Cờ nối gió đêm vui nối ngày
Gịng máu nối con tim đồng loại
Dựng t́nh người trong ngày mới
Thành phố nối thôn xa vời vợi
Người chết nối linh thiêng vào đời
Và nụ cười nở trên môi..."
Mặc cho những lời chỉ trích, lên án của một thiểu số hờn dỗi câu chuyện 27 năm xưa, trong mắt tôi, trong tim tôi, Trịnh Công Sơn vẫn lừng lững một ḿnh, đi con đường của anh, như một "tên tuyệt vọng" rất tuyệt vời, đóng góp rất nhiều mà coi như không. "Nhưng tôi biết rơ rằng tôi chỉ là một loài chim nhỏ hót chơi trên đầu những ngọn lau." (TCS, sách đă dẫn, tr. 271)
Tuyệt vọng đi-về giữa cuộc đời băng hoại mà từng lời, từng chữ của anh vẫn thể hiện nguyên vẹn ḷng bao dung, tha thứ. Cho dù bạn tiếp tục nguyền rủa anh, kết án anh thế này thế kia, th́ anh cũng đă tha thứ bạn từ lâu rồi. Nhưng nhiều người khác, phần đông người khác, đều cảm ơn anh, mang ơn anh, không phải chỉ riêng bài Nối Ṿng Tay Lớn của 27 năm trước, mà tất cả những bài ca của anh đă để lại cho đời. Tên tuyệt vọng ấy, chẳng xoay chuyển nổi thời cuộc, chỉ hót chơi trên đầu những ngọn lau thôi, mà đă cứu lấy nhiều người, và trong một ư nghĩa nào đó, đă cứu lấy cuộc đời cằn khô, khổ lụy.
Vĩnh Hảo
Mời đọc và nghe thêm:
Đọc thơ Trịnh Công Sơn (Vĩnh Hảo)
